Намозда имомга ўтиш ҳақидаги боб (1)

0

Ушбу бобда имом ва муқтадийга доир одоблар, улар қайси амалларни қилишлари фарз-у, қайсиниси мустаҳаб экани ҳақида сўз юритилади. Шунингдек, бу бобда имом ва муқтадий ўртасидаги боғлиқлик ҳам баён қилинади. Имомлик илоҳий низом бўлиб, Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло бу низом орқали бизларни амалий равишда олий мақсадлар ва буюк ғоялар сари йўллайди. Ушбу олий мақсадлар ва буюк ғоялар жиҳод ўринларида қўмондонларга гўзал шаклда итоат қилиш ва эргашиш, ҳарбий ишларда чиройли тартиб интизом ўрнатиш ва сафарбарлик эълон қилиш, инсонларни тенглик ва ҳамжиҳатликка ўргатишда ўз аксини топади.  Негаки, мусулмонлар намозга турар эканлар катта-ю кичик, бою камбағал, мартабали ёки оддий инсонлар ёнма-ён саф тортиб туришади. Саф тортиб туришдан кўзланган энг олий мақсад эса Аллоҳ таолога ибодат қилиш ва Унинг ҳузурида итоат ва  ҳокисорлик ила туришдир.

Етмиш иккинчи ҳадис

 

 عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ – رضي الله عنه – عَنْ النَّبِيِّ – صلى الله عليه وسلم – قَالَ: ((أَمَا يَخْشَى الَّذِي يَرْفَعُ رَأْسَهُ قَبْلَ الإِمَامِ أَنْ يُحَوِّلَ اللَّهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ أَوْ يَجْعَلَ صُورَتَهُ صُورَةَ حِمَارٍ؟)) .

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “(Намозда) имомдан олдин бошини кўтарган кимса бошини Аллоҳ таоло эшакнинг бошига айлантириб қўйишидан ёки уни эшак суратида қилиб қўйишидан қўрқмайдими?![Бухорий: 691 ва Муслим: 427].

Шарҳ:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам “…қўрқмайдими?!” деган сўзлари билан “қўрқсинлар” деган маънони назарда тутган бўлиб, ушбу сўзлари билан муқтадийни имомдан олдин бош кўтаришдан қайтармоқдалар.

Имом муқтадийлар намозда унга эргашиш учун тайин қилинган. Муқтадий намоздаги барча хатти-ҳаракатларни имомдан сўнг бажаради. Агар муқтадий намоздаги бирон амални имомдан олдин бажарса имомликдан кўзланган мазкур мақсад амалга ошмайди. Шу боис ҳадисда имомдан олдин бошини кўтарган кишига ёмон жазо-уқубат бўлиши маълум қилинмоқда. Бу жазо-уқубат шундан иборатки, Аллоҳ таоло бундай қилган кимсанинг бошини эшакнинг бошига айлантириши ёки унинг ўзини эшак қиёфасига киритиб қўйишидир. Яъни Аллоҳ таоло имомдан ўзиб кетган ва намозга путур етишига сабаб бўлган бошни энг ёмон қиёфага айлантириб қўяди.

Уламолар ихтилофи:

Уламолар ҳадисда айтилган жазо-уқубатга биноан муқтадий намозда имомдан ўзиб кетиши, яъни намоздаги бирон амални имомдан олдин бажариши ҳаром эканига иттифоқ қилишган. Лекин бу амалнинг намозни ботил қилиши ёки йўқлигида ихтилоф қилишган.

Имом Аҳмад “Рисолатус солат”да шундай деган: “Ким (намознинг бирон амалида) имомдан ўзиб кетса, унинг намози йўқ ҳисоб”. Ҳанбалий мазҳаби уламоларининг айтишича, ким руку ва сажда каби намоз рукнларининг бирини имомдан олдин қилса, ўша амални имом билан қайта қилиши учун имом турган ҳолатга қайтади, агар қасддан қайтмаса ва имом унга етиб олса, намози ботил бўлади.

Бу масалада имом Аҳмад “Рисолатус солат”да билдирган фикр тўғрироқ бўлиб, қасддан намоз амалларининг бирини имомдан олдин қилган кишининг намози ботил бўлади.  Ушбу фикрни шайхулислом Ибн Таймия роҳимаҳуллоҳ ҳам ихтиёр қилган. Негаки, ҳадисда айтилган жазо-уқубат бу ишга қўл уришдан қайтармоқда. Маълумки, шариатимизда келган ҳар бир қайтариқ унга зид қилинган ишнинг ботил эканини тақазо қилади.

Ҳадисдан олинадиган ҳукмлар:

1 – Саждада имомдан олдин бош кўтариш ҳаром. Бундай қилишга жазо-уқубат белгилангани унинг ҳаромлигига далолат қилади. Намоздаги бирон амални имомдан олдин бажарган муқтадийга ҳайвон қиёфасига айлантириб қўйилиши билан таҳдид қилинмоқда. Албатта, бу энг ёмон жазо-уқубатлардан бири саналади.
2 – Намоздаги барча хатти-ҳаракатларда имомдан ўзиб кетиш ҳам ушбу қайтариқ остига киради. Бу биргина қиёсдан келиб чиққан ҳукм эмас. Имом Баззор Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: “Имомдан олдин эгиладиган ва бош кўтарадиган кимсанинг пешонаси шайтоннинг қўлида бўлади”.
3 – Муқтадий намозда имомга эргашиши фарз.
4 – Амалнинг турига қараб жазо-уқубат берилади. Зеро, имомдан ўзиб кетиш бош билан бўлгани учун бошни ҳайвон қиёфасига киритиш ила таҳдид қилинмоқда.
5 – Имомдан ўзиб кетувчи кимса калтафаҳмлик ва фаросатсизликда эшакка ўхшагани учун ҳам уни эшак қиёфасига киритиб қўйиш ила таҳдид қилинди.  Имомдан ўзиб кетувчи кимса намозни имомдан олдин якунлаш имконсизлигини билади. Демак, имомдан ўзиб кетишининг фойдаси йўқ. Бу унинг эси паст ва калтафаҳмлигини кўрсатади.
6 – Имомдан ўзиб кетиш намоздан тезроқ чиқишга бўлган хоҳишдан келиб чиқади. Бу касалликнинг давоси – намозхон имом салом бермасдан туриб намоздан чиқа олмаслигини эсда тутишидир.
7 – Ҳадисда айтилган таҳдид – имомдан олдин бош кўтарган кимсанинг бошини эшакнинг бошига айлантириб қўйилиши ҳақиқатан ҳаётда рўй бериши мумкин. Қуръонда зикр қилинганидек, айрим яҳуд қабилалари маймунга айлантирилиб қўйилгани  бунга мисол бўлади. Лекин шу пайтгача мусулмон умматида бундай ҳолат юз бергани маълум эмас. Ҳадисда айтилган суратни ўзгартиришдан мақсад ўша инсон табиати-характерини ёмон табиатга ўзгартириб қўйиш бўлиши ҳам мумкин. Яъни бу ишга қўл урган кимса эшак каби эсипаст қилиб қўйилади.

Изоҳ қолдиринг