Идда сақлаётган аёлга совчи қўйиш

0

Иккинчидан: аёлга совчи қўйишдаги мўътабар шартлар

Аёлга совчи қўйиш учун қуйидаги икки шарт талаб қилинади:

(А) аёлда  унга уйланишдан ман қиладиган шаръий тўсиқлар бўлмаслиги.

(Б) аёлга бошқа бир эркак совчи қўймаган бўлиши.

Аёлга уйланишдан ман қилувчи шаръий тўсиқлардан унинг эркакка доимий ёки вақтинча  ҳаром бўлиши, шунингдек, иддада ўтирган бўлиши каби ҳолатлар назарда тутилади. Уйланиш ҳаром бўлган аёллар хусусида кези келганда сўз юритамиз. Ҳозир эса идда сақлаётган аёлга совчи қўйиш ҳақида, сўнгра аёлга бошқа бир эркак совчи қўймаган бўлиши тўғрисида гапирамиз.

  • Идда сақлаётган аёлга совчи қўйиш:

Идда сақлаётган аёл эри вафот этгани боис ёки эри уни талоқ қилгани сабаб иддада ўтирган бўлиши, шунингдек, талоқ қилинган аёл “ражъий” ёки “боин”[1] талоқ қилинган бўлиши мумкин. Қуйида улардан ҳар бирининг ҳукми хусусида алоҳида тўхталиб ўтамиз:

(А)  агар аёл ражъий талоқ сабабидан идда сақлаётган бўлса, у ҳолда унга уйланиш хусусида шама қилиш ҳам ёки очиқча совчи қўйиш ҳам ҳаромдир. Негаки, бундай аёл ҳануз эрига қарам ҳисобланиб, эри уни қайтиб олишга ҳақлидир.

(Б) агар аёл боин талоқ сабабидан идда сақлаётган бўлса, у ҳолда унга очиқдан-очиқ уйланиш таклифини изҳор қилиш ҳаром бўлсада, бироқ рожиҳ фикрга кўра, унга уйланиш истаги борлигини шама – ишора қилиш жоиздир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: “У аёлларга (яъни, эрлари ўлиб, идда сақлаб турган аёлларга) совчиликни ишора қилишингизда сизлар учун гуноҳ йўқ” [Бақара: 235]. Кўриб турганингиздек, Аллоҳ таоло бундай аёлларга уйланиш истагини ишора қилишгагина рухсат бериб, очиқ гапиришдан қайтарди. Бироқ аёлни талоқ қилган эри модомики охирги учинчи талоқни ҳам бермаган бўлса, унга очиқча совчи қўйиши жоиздир.

(В) агар аёл эри ўлгани сабаб идда сақлаётган бўлса, юқорида зикр қилинган оятга биноан унга очиқча совчи қўймасдан уйланиш истагини ишора қилиш жоиздир.

Мавзуга оид эслатмалар:

(1) “Ражъий” талоқ дегани эр жинсий яқинлик қилган аёлини биринчи ёки иккинчи бор талоқ қилишига айтилади. Бу ҳолатда эр хотинини идда асносида ўзига айтиб олиши мумкин.

“Боин” талоқ эса иккига бўлинади: катта ва кичик боин талоқ. Агар аёл учинчи бор талоқ қилинса “катта боин” талоқ қилинган бўлиб, бу ҳолатда аёл бошқа эрга тегиб чиқмагунча собиқ эри уни никоҳига ололмайди.

“Кичик боин” талоқ деб, “хулуъ” – аёл эрига тўлайдиган молиявий тўлов эвазига қилинган талоқ, никоҳни бузишга олиб борувчи сабаблар натижасида никоҳнинг бузилиш ҳолати, шунингдек, биринчи ёки иккинчи талоқдан кейин эр хотинини никоҳига қайтармасдан идданинг тугаши натижасида пайдо бўлган талоққа айтилади. Бундай ҳолатларда эр аёлни янги никоҳ шартномаси ва янги маҳр орқалигина никоҳига қайтариши мумкин.

(2) Юқорида зикр қилинган “очиқча совчи қўйиш”дан мақсад – “сенга уйланмоқчиман”, “менга турмушга чиқасанми?” ёки аёлнинг валийсига қарата айтилган “фалончига уйланмоқчиман” каби очиқ ва тўғридан-тўғри уйланиш истагини изҳор қилишдир. Совчиликни ишора қилишдан мақсад эса “сизда кўнглим бор”, “иддангиз тугаса бехабар қолмайлик” ва шу каби сўзлар билан уйланиш истаги борлигига шама – ишора қилишдир.

(3) Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ҳар қандай идда сақлаётган аёлга очиқча совчи қўйиш ҳаромдир[2]. Совчиликка ишора қилишга келсак, ражъий талоқ сабабли идда сақлаётган аёлга уйланиш истагини шама қилиш ҳаром бўлса, катта боин талоқ сабабли, шунингдек, эри вафот этгани боис идда сақлаётган аёлга нисбатан эса жоиздир.

(4) Борди-ю, очиқча совчи қўйиш ҳаром бўлган ўринларда очиқча совчи қўйса, бунинг ҳукми нима бўлади?

  Ҳар қандай ҳолатда ҳам бу ишга қўл урган одам гуноҳкор саналиб, тавба қилиши лозим бўлади. Бунинг ҳукми келсак, унинг ортидан келиб чиқадиган натижага қараб турлича бўлади:

(А) агар аёлга идда сақлаётган чоғида совчи қўйган, бироқ иддаси тугагач никоҳига олган бўлса, рожиҳ фикрга кўра, улар ўртасидаги никоҳ дурустдир.

(Б) агар аёл идда сақлаётган аснода совчи қўйиб, иддаси тугамасдан никоҳига олса, улар ўртасини ажратиш вожибдир. Бунда эркакнинг аёлга жинсий яқинлик қилган ёки йўқлиги, шунингдек, аёл билан узоқ ёки қисқа вақт бирга бўлганининг аҳамияти йўқ. Бундан қуйидаги натижалар келиб чиқади:

  • Улар иккисидан бири вафот этган чоғда бир-бирларидан мерос олмайдилар. Негаки, ўрталаридаги никоҳ ботил никоҳдир.

  • Эр зиммасида хотинга нафақа бериш вожиб бўлмайди.

  • Айрим уламоларнинг фикрига кўра, бу ҳолатда аёлга маҳр бериш вожиб бўлса, бошқа жамоат уламолар уни маҳрдан маҳрум қилганлар. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан собит бўлишича, у аёлга берилиши лозим бўлган маҳрни Аллоҳ йўлидаги хайрли ишларга сарфланадиган қилган. Бироқ кейинчалик, бу фикридан қайтиб, бундай аёлга маҳр бериш лозимлигини айтган.

  • Агар улар иккиси бундай никоҳнинг ҳаромлигини билсалар ва шунга қарамай жинсий яқинлик қилган бўлсалар, у ҳолда улар иккисига зино ҳадди бажарилади. Агар бундай никоҳнинг ҳаромлигидан бехабар бўлсалар, жазога тортилмайдилар.

  • Агар улар иккиси ўртасида фарзанд туғилса ва эр бундай никоҳнинг ҳаромлигини била туриб шу ишга қўл урган бўлса, бола унга нисбат берилмайди. Чунки у зинокор ҳисобланади. Борди-ю, бунинг ҳаромлигидан бехабар бўлса, у ҳолда бола унга нисбат берилади.

    (5) Идда сақлаётган аёлга уйлангани боис ўрталаридаги никоҳ бузилган бўлса, аёлни иддаси тугагач қайтадан никоҳлаши жоизми?

Жумҳур уламолар билдирган рожиҳ фикрга кўра бу жоиздир. Бунга фақат моликийларгина рухсат беришмаган. Жумҳур уламолар Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзини далил қилишган. Аллоҳ таоло уйланиш ҳаром қилинган аёлларни санаб бўлгач шундай дейди: “Мана шулардан бошқа аёлларга зино қилувчи бўлмаган ҳолингизда молларингизни маҳр қилиб бериш билан уйланишга ҳаракат қилиш сизлар учун ҳалол қилинди” [Нисо: 24]. Аллоҳ таоло эркакни идда сақлаётган аёлга уйланиб, сўнг уларнинг ўртаси ажратилган бўлса, иддаси тугагач унга қайта уйланишдан ман қилмади, валлоҳу аълам.

 (Давоми бор)

[1] “Ражъий” ва “боин” талоқнинг маъноси ва уларга тегишли ҳукмлар тафсилоти иншааллоҳ талоқ бобида батафсил баён қилинади.

[2] Юқорида айтиб ўтганимиздек, бундан аёлини кичик боин талоқ қилган эр мустасно бўлиб, унинг идда сақлаётган аёлига очиқча уйланиш истагини изҳор қилиши жоиздир. Бироқ аёлини катта боин талоқ қилган, яъни унга учинчи бор талоқ қўйган эркак идда сақлаётган собиқ аёлига уйланиш истагини очиқча айтиши жоиз эмас. Зеро, бу ҳолатда аёл бошқа эрга тегиб чиқмагунча унга никоҳланиши ҳалол эмас.

Изоҳ қолдиринг