Касал кишининг талоғи

0

Касал кишининг талоғи

Уламолар ўлим тўшагида ётган касал кишининг талоғи инобатга олинадими ёки йўқлиги хусусида ихтилоф қилганлар[1]. Баъзи уламоларнинг фикрича, бундай кишининг талоғи тушмайди. Негаки, ўлим тушагида ётган киши аёлини меросдан маҳрум қилиш мақсадида талоқ қилади. Шу боис, жазо ўлароқ мақсадига зид равишда талоғи инобатга олинмайди. Бу уламолар ўз фикрларининг исботи учун Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг ишини далил қиладилар. “Усмон розияллоҳу анҳу Абдураҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳунинг аёлига иддаси тугаса ҳам мерос олиб беради. Негаки, Абдураҳмон уни касал ҳолатида талоқ қилган эди[2].

Бошқа бир гуруҳ уламоларнинг фикрига кўра, касал кишининг талоғи инобатга олинади. Дарҳақиқат, Абдуллоҳ ибн Зубайр Усмон розияллоҳу анҳунинг ишига эътироз билдириб шундай деган эди: “Менга қолса, эрининг никоҳидан чиққан аёл мерос олмаслиги керак[3].

Касал кишининг талоқ қилиш масаласи кўп такрорланадиган ва бу борадаги ҳукмни баён қилишга жиддий эҳтиёж бўлишига қарамай Қуръон ва суннатда бундай талоқ тушмаслигига ишора қиладиган бирон далил йўқ. Бинобарин, асл қоидага кўра, эркак кишининг талоғи инобатга олиниши лозим. Кишини қалбидаги яширин ниятига яраша муносиб жазолаш Аллоҳ таолога ҳавола. Шаръий аҳкомлар эса, модомики рукн ва шартлари вужудга келган бўлса, ундан белгиланган натижалар келиб чиқаверади. Аёл киши талоқ қилишга яроқлими, демак, талоқ инобатга олинади. Бу имом Шофеий ўзининг “Ал-Ум” китобида билдирган, шунингдек, Ибн Ҳазм “Ал-Муҳалло”да ёқлаган фикрдир. Қолаверса, рожиҳ фикр ҳам шу, валлоҳу аълам[4].

Усмон розияллоҳу анҳунинг ишига келсак, бу муайян бир воқеа бўлиб, ундан умумий ҳукм чиқариш тўғри эмас. Қолаверса, юқорида зикр қилганимиздек, Абдуллоҳ ибн Зубайр унга зид фикр билдирган.

[1] Шу ўринда муаллиф ўлим тўшагида ётган кишининг талоғи дуруст бўлиши ёки бўлмаслиги масаласи билан бу ҳолатда талоқ қилинган аёл талоқ қилган эрдан мерос олиши ёки олмаслиги масаласини аралаштириб юборган кўринади. Негаки, ўлим тўшагида ётган кишининг талоғи инобатга олиниши ва бу талоқнинг дуруст бўлиши хусусида фуқаҳолар иттифоқ қилишган. Фақат бу ҳолатда боин талоқ қилинган аёл идда асносида вафот этган эридан мерос оладими ёки йўқми деган масалада уламолар ихтилофлашганлар. Ҳанафий, моликий ва ҳанбалий мазҳабларидан иборат жумҳур уламолар мазкур ҳолатда аёл эридан мерос олади дейишган. Имом Шофеий янги мазҳабида бу ҳолатда аёл мерос олмайди деган. Зоҳирийлар мазҳабига кўра, ўлим тўшагида ётган киши билан соғлом кишининг талоғи ўртасида ҳеч қандай фарқ йўқ. Бу мазҳабга кўра, уч талоқдан кейин ёки ражъий талоқда идда тугагандан кейин эр ёки хотиндан бири вафот этса бир бирларидан мерос олмайди.
Жумҳур уламолар ўз фикрларини исботлаш учун юқорида зикр қилинган Усмон розияллоҳу анҳунинг ишини далил қилганлар.
Шунга қарамай бу уламолар аёлнинг мерос олиш вақти хусусида  ихтилофлашганлар. Ҳанафий мазҳаби уламоларининг фикрича, боин талоқ қилинган аёл модомики идда сақлаётган бўлса мерос олади. Бироқ эр вафот этганда иддаси тугаб бўлган бўлса мерос олмайди.
Моликий мазҳабига кўра, гарчи аёлнинг иддаси тугаган, ҳатто бошқа эркакка турмушга чиққан бўлса ҳам собиқ эридан мерос олади.
Имом Аҳмаддан нақл қилинган машҳур фикрга кўра, аёл гарчи иддаси тугаган бўлса ҳам модомики турмушга чиқмаган бўлса меросга ҳақли бўлади.
Қаранг: “Фатҳул қадийр” (3/150-бет ва кейинги бетлар), Ад-дуррул мухтор” (2/715-723-бетлар), “Ал-лубоб” (3/52), “Ал-қавонийнул фиқҳийя” (228-бет), “Муғнил муҳтож” (3/294), “Ал-муғний” (6/329-339-бетлар), “Ал-муҳалло” (10/266-масала).
Манба: “Ал-фиқҳул исламий ва адиллатуҳ”, Ваҳба Аз-Зуҳайлий. Айрим ўзгартиришлар билан олинди.
[2] Абдураззоқ ривояти (12191-12195).
[3] Абдураззоқ ривояти (12192).

Изоҳ қолдиринг