Аллоҳнинг исм ва сифатлари: Самеъ исмининг маъноси

0

Самеъ араб тилида эшитиш маъносидаги “самъ” сўзидан олинган. Шунга биноан, “самеъ” сўзи эшитувчи деган маънони билдиради.

Аллоҳ таолонинг “Самеъ” исми Қуръони Каримда 45 марта зикр қилинган. Қуйидаги оятлар шулар жумласидан:

  • Раббано, биздан (бу амалимизни) қабул қил. Зеро, Сен эшитувчи ва билувчи зотсан” (Бақара: 127);

  • Сизлар Аллоҳдан бошқа фойда ҳам, зарар ҳам бера олмайдиган бутларга ибодат қиласизларми?! Ваҳоланки, Аллоҳ эшитувчи ва билувчи зот” – деб айтинг” (Моида: 76);

  • Албатта Аллоҳ эшитувчи ва билувчи зотдир” (Луқмон: 28);

  • Албатта Аллоҳ эшитувчи ва яқин зотдир” (Сабаъ: 50);

Ибн Жарир роҳимаҳуллоҳ Аллоҳ таолонинг: “Албатта Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчи зотдир” – деган сўзининг тафсирида шундай дейди: “Аллоҳ таоло Ўзидаги сифатлар билан Ўзини сифатламоқда. Бу билан У Ўзининг махлуқотлари айтган сўзларини эшитувчи эканини назарда тутмоқда”[1].

Ибн Касир роҳимаҳуллоҳ айтади: “У бандаларининг сўзини эшитади”[2].

Хаттобий роҳимаҳуллоҳ айтади: “Самеъ – эшитувчи дегани… У сир ва махфий суҳбатларни ҳам эшитади. Баланд овозда айтиш билан паст овозда айтиш, тилда гапириш билан ичда ўйлаш Унинг наздида баробар.

Гоҳида эшитиш қабул қилиш, ижобат қилиш маъносида ҳам бўлади. Масалан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳим, мен эшитилмайдиган сўздан Сенинг номинг билан паноҳ тилайман” – деганлар (Аҳмад (3\192) ривояти). Яъни, ижобат бўлмайдиган дуодан паноҳ тилаганлар. Намоз ўқиётган кишининг: “Аллоҳга ҳамд айтган кишини У эшитди” – деган сўзи ҳам шу қабилдандир. Бунинг маъноси Аллоҳ ҳамд айтган кишининг ҳамду саносини қабул қилди, дегани”[3].

Ибн Қаййим роҳимаҳуллоҳ айтади: “Эшитиш сўзидан тўрт хил маънони тушуниш мумкин:

  • ҳақиқий эшитиш, бу овозларга тегишли;

  • тушуниш ва англаш маъносидаги эшитиш, бу маънога тегишли;

  • ижобат қилиш ва сўралган нарсани бериш;

  • маъқуллаш ва бўйсуниш.

Аллоҳ таолонинг: “Аллоҳ сиз билан эри борасида тортишган аёлнинг гапларини эшитди[4] ҳамда “Аллоҳ: “Аллоҳ фақир, биз боймиз” – деган кимсаларнинг гапини эшитди[5] – деган сўзида эшитиш биринчи маъносида ишлатилган.

Аллоҳ таолонинг: “Эй иймон келтирганлар, сизлар (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга): “Бизни риоя қилинг” – деманглар. “Бизга қаранг” – деб айтинглар ва эшитинглар[6] – деган сўзидаги эшитиш иккинчи маънода ишлатилган. Чунки бу ерда шунчаки гапни эшитиш эмас, балки уни тушуниш ва англаш назарда тутилган. “Биз эшитдик ва итоат қилдик[7] ояти ҳам худди шу қабилда (яъни “тушундик ва итоат қиламиз” маъносида).

Намоздаги “Аллоҳ ҳамд айтган кишини эшитди” деган зикр ҳамда дуода “Аллоҳим, эшитгин…” – дегандаги эшитиш учинчи маънода ишлатилади, яъни “ижобат қил” ва “сўраганимни бергин” маъносида.

 Аллоҳ таолонинг: “Улар ёлғонга қулоқ солувчидирлар[8] – деган сўзи эшитишнинг тўртинчи маъносига мисол бўлади. Яъни, улар ёлонни маъқуллаб, унга бўйсунишади, ҳеч эътироз билдиришмайди. “Ичингизда уларга қулоқ солувчилар бор[9] ояти ҳам тўғрироқ тафсирга кўра, шу маънода, яъни уларнинг гапини мақуллаб, уларга итоат қиладиганлар бор, деган маънода”[10].

Юқорида ўтган оятлардан Аллоҳ таоло эшитиш сифатига эга эканини билиб оламиз. Аллоҳ таолонинг эшитиш сифатини “билиш” ёхуд “эшиттириш” маъноларига йўйиш жоиз эмас. Бу ҳақда Азҳарий роҳимаҳуллоҳ шундай дейди: “Аллоҳ таолони эшитиш сифатига эга деб сифатлашдан қочиб, Унинг Эшитувчи исмини Эшиттирувчи деган одамларга ҳайронман. Аллоҳ таоло эшитиш сифатини Қуръони Каримда бир неча ўринларда айтган. У Самеъ, яъни эшитувчи ва эшитиш сифатига эга. Бироқ Унинг эшитиши тасвирланмайди ва махлуқотларнинг эшитишига ўхшатилмайди ҳам. Унинг кўриши ҳам махлуқотларнинг кўришига ўхшамайди. Биз Аллоҳ таолони Ўзида бор деб айтган сифатлар билан сифатлаймиз, лекин бу сифатлар ўхшатилмайди ва тасвирланмайди”[11].

Имом Бухорий роҳимаҳуллоҳ ўзининг “Саҳиҳ”ида “Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчидир” деган боб ажратган. Ибн Баттол роҳимаҳуллоҳ айтади: “Бухорий роҳимаҳуллоҳнинг бундай боб ажратишдан мақсади Аллоҳ таолонинг эшитувчи ва кўрувчи эканини билувчи маъносига йўйганларга раддия бериш бўлган…

Бу гапни айтганлар Аллоҳ таолони осмон мовий эканини биладиган, лекин ўзи осмонни кўрмаган кўрга ҳамда одамларнинг товушлари бор эканини биладиган, лекин бу товушларни ўзи эшитмаган карга ўхшатгандек бўлишади.

Ҳам эшитган, ҳам кўрган киши эшитиб, кўрмайдиган ёхуд кўриб, эшитмайдиган кишидан кўра комилроқ саналишида шубҳа йўқ. Демак, Аллоҳ таолонинг эшитувчи ва кўрувчи экани унинг билувчи эканига қўшимча бошқа бир маънони ифодалайди. Аллоҳ таолонинг эшитувчи ва кўрувчи экани эшитиш сифати орқали эшитиши ҳамда кўриш сифати орқали кўришини ифодаласа, билувчи экани илм сифати орқали билишини ўз ичига олади. Аллоҳ таолони эшитувчи ва кўрувчи деб сифатлаш билан Уни эшитиш ва кўриш сифатларига эга дейиш ўртасида ҳеч қандай фарқ йўқ… Бу барча аҳли суннат ва жамоатнинг эътиқоди”[12].

Аллоҳ таборака ва таолонинг эшитиши асло махлуқотларникига ўхшамайди. Сўзда бандалар ҳам, Аллоҳ таоло ҳам эшитувчи ва кўрувчи, деб бир хил айтилса-да, банданинг эшитиши ва кўриши билан Аллоҳнинг эшитиши ва кўриши ўртасида ер билан осмонча фарқ бор. Бизнинг эшитишимиз чекланган, маълум масофадаги ва маълум частотадаги товушларни эшитамиз, холос. Аллоҳ таоло эса ҳар қандай товушни эшитади. Ойша розияллоҳу анҳо шундай дейди: “Барча нарсани эшитадиган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Эри ҳақида тортишиб келган аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келганида мен уйнинг бир бурчагида туриб, унинг гапини эшитмагандим. Аллоҳ азза ва жалла эса “Аллоҳ эри борасида сиз билан тортишиб келган аёлнинг гапини эшитди” оятини нозил қилди”.

Аллоҳнинг эшитиши билан банданинг эшитиши бошқа-бошқа экани ҳақида Абулқосим Асбаҳоний роҳимаҳуллоҳ шундай дейди: “Инсон гўдаклигида эшитмайди. Эшитишни бошлаганида эшитганини тушунмайди. Тушунишни бошлаганида эшитган нарсаларининг фарқига бориб, ҳар бир сўзга муносиб жавоб бера бошлайди, гапнинг яхши-ёмонини фарқига боради. Шундан сўнг ҳам эшитишининг бир масофаси бор, шу масофадан нарига ўтса эшитмайди. Агар бир вақтда бир гуруҳ инсонлар унга гапирса, уларнинг гапини эшитиб, жавоб бера олмайди.

Аллоҳ таоло эса бандалар биргалашиб ёки алоҳида дуо қилганларида уларнинг тиллари бошқа-бошқа бўлишига қарамай, уларни эшитади. Гапирувчи гапиришидан олдин унинг қалбидагини билади. Сўровчи мақсадини баён қила олмаса ҳам, Аллоҳ таоло уни билиб, унга қалбидагини беради. Банда вафот этиши билан унда эшитиш сифати йўқолади. Аллоҳ таоло эса доим эшитади. Бандаларни вафот эттиради. Уларнинг молу мулклари ёлғиз Аллоҳга қолади. Бирон бир тирик жонзот қолмаганидан сўнг Аллоҳ таоло: “Бугун мулк кимники?” – дейди. Унга ҳеч ким жавоб бермаганидан сўнг: “Ягона Қаҳҳор Аллоҳникидир” – деб жавоб беради”[13].

Аллоҳ таоло эшитувчи, бандаларнинг муножотини эшитади ва уларнинг дуоларини ижобат қилади. Пайғамбарлар ва солиҳ кишилар Аллоҳ таолога бу исми билан дуо қилишганида уларнинг дуолари ижобат қилинган. Масалан, Иброҳим ва Исмоил алайҳимассалом Каъбани қуриш чоғида: “Раббано, биздан (бу амалимизни) қабул айла. Зеро, Сен эшитувчи ва билувчи зотсан” – деб дуо қилишганида уларнинг дуолари қабул бўлган. Шунингдек, Имроннинг хотини қорнидаги фарзандини холис Аллоҳга назр қилиб: “Мендан (бу назримни) қабул қил. Зеро, Сен эшитувчи ва билувчи зотсан” – деб дуо қилганида Аллоҳ таоло унинг дуосини қабул қилган. Закарийё алайҳиссалом солиҳ фарзанд сўраб дуо қилганида: “Албатта, Сен эшитувчи ва билувчисан” – дегани учун Аллоҳ таоло у кишига Яҳё алайҳиссаломдек фарзанд ато этган. Демак, биз дуоларимизда Аллоҳ таолога Самеъ, яъни Эшитувчи номи билан муножот қилишимиз дуоларимиз қабул бўлишига яна бир туртки бўлар экан.

Иншааллоҳ, келгуси мақоламизда Аллоҳ таолонинг Басир исми ҳақида сўз юритамиз.

[1] “Жомеул баён” (25\9).
[2] “Тафсири Ибн Касир” (2\82).
[3] “Шаънуд дуо” (59).
[4] Мужодала: 1.
[5] Оли Имрон: 181.
[6] Бақара: 104.
[7] Бақара: 285.
[8] Моида: 41.
[9] Тавба: 47.
[10] “Бадоиул фавоид” (2\215).
[11] “Ал-лисон” (3\2096).
[12] “Фатҳул Борий” (13\372-373).
[13] “Ал-ҳужжату фил маҳажжа” (А нусхада 15, Б нусхада 14-бет).

Муҳаммад Ҳабибуллоҳ (Акбар Саматов): 1988 йил Самарқанд вилоятида таваллуд топган. Ўрта мактабни тугатганидан сўнг диний илм ўрганиш ниятида Тошкент шаҳридаги Кўкалдош мадрасасига ўқишга кирган. У ерда икки йил таълим олганидан сўнг араб тилини мукаммал ўрганиш мақсадида Миср Араб Республикасига бориб, у ердаги Ал-азҳар университетига ўқишга кирган ва университетнинг Исломий Шариат факултетини тугатган. Бошланғич ва асосий илмини шайх Содиқ Самарқандийдан олган. Шунингдек, Абу Исҳоқ Ҳувайний, Мустафо Адавий, Ториқ Эвазуллоҳ, Ваҳид Абдуссалом Болий, Ҳасан Ёсир каби шайхлардан таълим олган. IxlosOrg саҳифасининг асосчиларидан бири. 2013 йилдан буён Туркияда истиқомат қилиб, даъват ва диний таълим соҳаларида фаолият юритиб келмоқда.

Изоҳ қолдиринг