6) Қарматийлар (давоми)
Худди шу йили Мағрибда Абу Муҳаммад Убайдуллоҳ ибн Маймун Қаддоҳ бошчилигида фотимийлар номи остида яна бир гуруҳ қарматийлар пайдо бўлди. Убайдуллоҳ аслида яҳудий бўлиб, Шомдаги Силмийя шаҳрида бўёқчилик касби билан шуғулланар эди. Кейинчалик исломни қабул қилганини эълон қилиб, Мағрибга кўчиб борди. У ерга борганида ўзини Фотима онамизнинг наслидан эканини даъво қилди. Бир гуруҳ барбарлар унинг бу гапига ишонишди ва шу тариқа унинг издошлари орта бошлади. Вақт ўтиши билан ўзига бир давлат тузди ва Сижилмоса шаҳрини эгаллаб олди. Сўнг Маҳдийя номли бир шаҳар барпо қилди ва Бани Ағлабнинг Африкадаги охирги подшоҳи Абу Наср Зиёдатуллоҳдан тахтни тортиб олди. Убайдуллоҳнинг насаби тўғрисида Ибн Халликон шундай дейди: “Тадқиқотчилар унинг насаб борасидаги даъвоси нотўғри эканини, ўзларини Фотима онамизга нисбат берган (бу қарматийлар) аслида сохтакор эканини айтишади. Уларнинг фикрича, фотимийлар Шомдаги Силмийя шаҳридан чиққан бир яҳудий кимса наслидан бўлишган. У яҳудийнинг отаси кўз табиби бўлгани учун Қаддоҳ (яъни кўз табиби) лақабини олган. Убайдуллоҳ ҳижрий 322 йилда вафот этган”. Унинг набираси Муиз Мисрни эгаллаб олган. Шу тариқа убайдийлар то ҳижрий 564 йилда Салоҳиддин Айюбий уларни тор-мор этгунига қадар қарийб икки аср мобайнида Мисрда ҳукмрон бўлишган. Салоҳиддин Айюбий халқни убайдийлар зулмидан халос қилган, Мисрда уларга оид бирон из қолдирмаган.
Қарматийларнинг ерлари
Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, қарматийлар бир неча гуруҳларга бўлинишган ва бир неча жойларни эгаллаб олишган. Қуйида улар йиғилган баъзи шаҳарларни келтириб ўтамиз:
Яман
Дастлаб қарматийларга икки киши бошчилик қилган. Улар Мансур ибн Ҳасан ибн Зозон ҳамда Али ибн Фазл Жуданий. Бу иккаласини Маймун ибн Дайсон Қаддоҳ Яманга юборган. Мансур Яман Мансури лақабини олган. Атрофида бир неча қабилалар тўпланганидан сўнг “исмоилийлар кутган имом” номи остида даъват қила бошлаган. Ҳижрий 266 йилда биринчи исмоилийлар давлатини тузган. У аббосийлар халифалиги марказидан йироқ бўлган бир неча жойларга одам юбора бошлаган. Масалан, Убайдуллоҳ Маҳдийни Мағрибга юборган. У ёлғондан ўзини Фотима онамизнинг наслидан эканини айтиб, ўша ерда давлат қурган. Бу ҳақда юқорида айтиб ўтдик.
Али ибн Фазл Жуданий Мансурнинг дўстларидан бўлган. Бироқ вақт ўтиши билан улар ўртасига низо тушган. Али ибн Фазл атрофига бир неча қабилани йиғиб олганидан сўнг Мансур билан ўрталарида бир неча бор урушлар бўлиб ўтган. Сўнг Али ўзини пайғамбар деб эълон қилган ва ҳаром ишларни ҳалол қилган. Ҳатто муаззин азонда: “Ашҳаду анна Али ибн Фазл расулуллоҳ” – деб айтадиган бўлган. У шу даражада ҳаддидан ошганки, ҳатто қўл остидаги ишчиларига мактуб ёзса: “Ерни яратган, уни обод қилган, тоғларни қимирлатган ва уларни мустаҳкам ўрнаштирган Али ибн Фазлдан бандаси фалончига” – деб бошлар эди. Унинг бу ишларини кўрган бир табиб Аллоҳ учун уни ўлдиришга онт ичган ва уни ҳижрий 303 йил заҳарлаб ўлдирган.
Ироқ
Маълумки, Ироқнинг жануби, яъни Форсга яқин ери шиаларнинг ватани ва келиб чиқиш жойи, бошқача қилиб айтганда, жаҳолат ва хурофот маркази бўлган. Худди мана шу жой қарматийларнинг ҳам асосий маркази бўлган. Форс миллатига мансуб, мажусий динидаги Маҳравайҳ, яна форс миллатига мансуб Ҳусайн Аҳвоз каби исмоилий тоифаси пешволари мана шу ердан туриб ҳаракат қилишган.
Шунингдек, динни ва аҳли байтга мансубликни ўзларига ниқоб қилиб олган, аслида эса исломга ва мусулмонларга нафрати чексиз бўлган мажусий даъватчилар ҳам шу ердан ҳаракат қилишган, Аҳвоз, Хуросон ва Шом каби бир неча жойларда нуфузларини орттириш учун қўлларидан келганини қилишган. Уларнинг охирги пешвоси Закровайҳ ҳижрий 301 йилда қатл этилиши оқибати уларнинг бу ердаги ҳаракатлари ниҳоясига етган. Закровайҳнинг қатлидан сўнг унинг издошлари тарқалиб кетишган.
Ироқда қарматийлар пайдо бўлишига Ҳамдон Қармат сабабчи бўлганди. У ўтган мақоламизда айтганимиздек, Ҳусайн Аҳвознинг даъватидан таъсирланган. Ҳамдон исмоилийликни қабул қилганидан сўнг ер юзида фасод тарқатиб, аҳоли тинчини буза бошлаган.
Уламоларнинг айтишларича, қарматийларга қарши жанг оқибатида Шом аҳолиси, саҳройи араблар, ҳожилар, шаҳардаги тинч аҳоли, Миср ва Ироқ қўшинларидан иборат жами олти юз мингдан ортиқ эркагу аёл ҳамда ёш болалар ҳалок бўлган.
Баҳрайн