Талоқ қайси жиҳатдан қаралишига биноан бир неча турларга бўлинади.
Талоқ ортидан келиб чиқадиган асоратлар жиҳатидан талоқ турлари
Бу жиҳатдан талоқ икки турга: ражъий ва боин талоққа, шунингдек, боин талоқнинг ўзи ҳам кичик ва катта боин талоққа бўлинади. Қуйида тафсилотларни зикр қиламиз.
Биринчидан: ражъий талоқ
Ражъий талоқ таърифи:
Ражъий талоқ дегани идда тугаши билан никоҳ риштаси узиладиган талоқдир. Бундай талоқда идда асносида эр талоқ қилган аёлини янгидан никоҳ ўқимасдан, янги маҳр белгиламасдан ва унинг розилигисиз қайтиб олиши мумкин.
Таъриф изоҳи:
Агар эр аёли билан жинсий яқинлик қилгандан сўнг (хоҳ очиқ, хоҳ кинояли бўлсин) талоқ лафзи билан илк бор ёки иккинчи бор талоқ қилса, у ҳолда, модомики аёлининг иддаси тугамаган бўлса, уни қайтариб олишга ҳаққи бор. Мазкур ҳолатда эр аёлини қайтиб олиши учун янгидан никоҳ ўқитиши, маҳр бериши ёки унинг розилигини олиши шарт эмас. Борди-ю, идда тугаса, унда аёлини қайтиб олиши учун унинг розилиги, янгидан никоҳ ўқитиши ва маҳр бериши лозим.
Хулоса қилиб айтганда, ражъий талоқда қуйидагилар шарт қилинади:
(1) Аёлнинг биринчи ёки иккинчи бор талоқ қилинган бўлиши;
(2) Эр аёли билан жинсий яқинлик қилгач талоқ қилган бўлиши;
(3) Аёлнинг мол-мулк эвазига талоқ (хулуъ) қилинган бўлмаслиги. Чунки хулуъ никоҳни бекор қилиш саналиб, рожиҳ фикрга кўра, унда эр аёлини қайтиб олиш ҳуқуқига эга эмас.
Иккинчидан: кичик боин талоқ
Кичик боин талоқда эр талоқ қилган аёлини фақат унинг розилиги билан янгидан никоҳ ўқитиш ва янги маҳр билангина никоҳига қайтиб олиши мумкин.
Қуйидаги ҳолатлардаги талоқ кичик боин талоқ ҳисобланади:
(1) Эр аёлини жинсий яқинлик қилишидан олдин талоқ қилиши. Чунки бундай талоқдан кейин аёл идда сақламайди. Борди-ю, мазкур ҳолатда эр аёлини қайтариб олмоқчи бўлса, албатта янгидан никоҳ ўқитиши ва янги маҳр бериши керак.
(2) Биринчи ёки иккинчи (ражъий) талоқдан кейин аёлнинг иддаси тугаши. Мазкур ҳолатда ҳам аёлга кичик боин талоқ тушган ҳисобланади. Бинобарин, эр уни қайтариб олиши учун янгидан никоҳ ўқитиши ва янги маҳр бериши лозим.
(3) Баъзи уламолар хулуъни талоқ ўрнида кўриб, уни кичик боин талоқ ўрнида кўришган. Бироқ рожиҳ фикрга кўра, хулуъ талоқ эмас, балки никоҳни “фасх” – бекор қилишдир.
(4) Шунингдек, фуқаҳолар эр-хотиндан биридаги айб ва камчиликлар ёки зарар сабабли қози аралашуви билан қилинган талоқни ҳам кичик боин талоқ деб ҳисоблашган. Чунки мазкур ҳолатда эр хотинини унинг розилигисиз қайтиб олиш ҳуқуқидан маҳрум қилинмас экан, аёлдан зарарни бартараф этиш имконсиздир, валлоҳу аълам.
Учинчидан: катта боин талоқ
Катта боин талоқ шундай талоққи, унда эр талоқ қилган аёлини қайтариб олиши учун унинг иддаси тугаб, бошқа эркакка турмушга чиқиши ва эри унга жинсий яқинлик қилиши, сўнг эрининг вафот қилиши ёки талоқ қилиши сабабли ундан ажралиши ва иккинчи эридан иддаси тугаши лозим. Ана шундан сўнггина биринчи эр аёлнинг розилиги ва янгидан никоҳ ўқитиш ва янги маҳр билан унга қайтадан уйланиши мумкин.
Аллоҳ таоло айтади: «Борди-ю, уни (учинчи марта) талоқ қилса, у аёл то бошқа эр билан турмуш қурмагунича аввалги эрига ҳалол бўлмайди. Сўнг агар (кейинги эр ҳам) талоқ қилса, бу ҳолда (аёл ва унинг биринчи эри) Аллоҳнинг шариатига (шу жумладан, эр-хотинлик ҳуқуқ ва мажбуриятларига) риоя қилишларига кўзлари етса, (у хотин аввалги эри билан) бир-бирларига қайтишларининг, яъни қайта турмуш қуришларининг гуноҳи йўқдир» [Бақара: 230].
Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинишича, Рифоа Қуразийнинг аёли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларига келиб шундай дейди: «Ё Расулуллоҳ, Рифоа мени талоқ қилди. Талоғимни кесди (яъни учинчи талоғимни ҳам берди). Мен ундан кейин Абдураҳмон ибн Зубайр Қуразийга турмушга чиқдим. Бироқ уники худди кийимнинг шокиласига ўхшайди (яъни у жинсий яқинлик қилишдан ожиз)». Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Сен Рифоага қайтишни хоҳлайдиган кўринасан. Йўқ, токи Абдураҳмоннинг «маза»сини тотимагунингча ва у ҳам сенинг «маза»нгни тотимагунча (яъни жинсий яқинлик қилмагунингизча Рифоага ҳалол бўлмайсан)»[1].
