Кўфа вилояти (давоми)
Валид ибн Уқбани волийликдан бўшатганидан сўнг Усмон (разияллоҳу анҳу) Кўфа аҳлига мактуб йўллади. Унда шундай деб ёзган эди: “Аллоҳнинг қули, мўминлар амири Усмондан Кўфа аҳлига. Сизларга салом бўлсин. Аммо баъд. Мен сизларга Валид ибн Уқбани волий қилган эдим. Унинг мавқеи юксалган, тўғри ишлар қилаётган эди. У солиҳ инсон эди, мен унга сизларга яхшилик қилишни тайинлаган эдим, сизларни унга яхшилик қилишга тайинламаган эдим. У сизларга қўлидан келганича яхшилик қилди, ёмонлик қилишдан тийилди. Сизлар унинг зоҳиридан айб топа олмай, ботинидаги ишлар билан айбладингиз. Аллоҳ сизларни ҳам, уни ҳам яхши билувчидир. Мен сизларга Саид ибн Осни амир қилиб юбордим”[1].
Кўфа аҳлининг Валид устидан қилган шикояти ва унинг мансабдан четлатилиши кўфаликларнинг амирлари устидан шикоят қилишлари ва ишдан олдиришларининг узун занжиридан бир ҳалқа эди[2]. Валиднинг четлатилишидан Кўфа аҳлининг кўпчилиги ғазабланди. Усмон (разияллоҳу анҳу) Валидни Кўфа волийлигидан четлатгач, ҳижрий 30 йили унинг ўрнига Саид ибн Осни тайинлади.
Саид ибн Ос Валид устидан шикоят қилиб келган кўфаликлар жамоаси ҳамроҳлигида Мадинадан Кўфа томон йўл олди. Улар орасида Аштар Нахаий ва бошқалар бор эди[3]. Саид Кўфага етиб келгач, минбарга кўтарилди ва Аллоҳга ҳамду сано айтгач, бундай деди: “Аллоҳга қасамки, мен ўзим истамаган ҳолда сизларга волий қилиб юборилдим. Зеро, буйруққа бўйсунишдан бошқа чорам йўқ эди. Аниқки, фитна башарасини кўрсатиб бўлди. Аллоҳга қасамки, мен энди то уни бир ёқлик қилмагунимча, ё у мени бир ёқлик қилмагунча у билан курашаман. Ким бу йўлга кирса, қаршисида мени топади”. Шу сўзларни айтгач, минбардан тушди[4].
Бу хутбадан Саид Кўфага волий бўлишидан аввал у ерда кўрина бошлаган фитна нишоналаридан бохабар бўлгани, бошланиб келаётган фитнага барҳам беришга қатъий қарор қилгани ва шу боис фитначиларга таҳдид қилгани маълум бўлади[5].
Саид ибн Ос волийлик ишларини тартибга солишга, Кўфага тобе ҳудудларга амирлар ва волийлар тайинлаш ва уларнинг ишларини йўлга солиб олишга муваффақ бўлди[6].
У яна бир қанча муваффақиятли ғазотларни ҳам амалга оширдики, бу ҳақда Усмон (разияллоҳу анҳу) давридаги фатҳлар мавзуси ичида айтиб ўтдик.
Сўнг ҳижрий 33 йили Кўфада фитна бош кўтара бошлади. Бу ҳақда Аллоҳнинг изни билан ўз ўрнида батафсил сўз юритамиз. Аштар Нахаий Саид ибн Осга қарши фитна чиқарди ва Кўфанинг баъзи авом кишилари унга алданиб, Аштар билан биргаликда Саиднинг волийлигини рад этиб, Усмондан унинг ўрнига бошқа волий талаб қилиб чиқишди. Саид ибн Ос кўфаликлар бунгача четлатилишини талаб қилиб чиққан Саъд ибн Абу Ваққос, Валид ибн Уқба ва бошқалар каби бир волий эди, холос. Унинг четлатилиши талаби оломоннинг қуролли қўзғолонига айлантириб юборилди. Бу эса нафақат Кўфа тарихида, балки бутун исломий давлат тарихида содир бўлган ўта хатарли воқеа эди. Бу ҳодисанинг ҳақиқий сабаби воқеалар ривожи, шунингдек, фитна бошлашга ва Усмонга қарши чиқишга чорловчиларнинг таъсирида одамлар руҳиятида пайдо бўлган ўзгаришлар эди.
[1] «Тарихи Табарий» (5/280).
[2] «Ал-вилояту алал булдан» (1/206).
[3] «Тарихи Табарий» (5/280).
[4] «Тарихи Табарий», 5/280.
|[5] «Ал-вилояту алал булдан», 1/207.
[6] «Ал-вилояту алал булдан», 1/208.
