Саид ибн Жубайр (2)

0

Ҳажжож жарчисига амр қилиб, енгилган жангчиларни унга бўлган байъатларини янгилашга чақирди. Уларнинг аксари бу чақириқни қабул қилдилар, айримлари эса қабул қилмай яшириниб юрдилар. Саид ибн Жубайр яшириниб юрганлар орасида эди. Таслим бўлганлар байъатни янгилаш учун келганларида кутилмаган ҳолатга дуч келдилар; Ҳажжож байъатдан олдин ҳар бир байъат берувчидан сўрай бошлади: “Мўминлар амирининг волийсига берган байъатингни бузишлик билан кофир бўлганингга гувоҳлик берасанми?”. Агар: “Ҳа”, деса, янгидан бераётган байъатини қабул қилар ва қўйиб юборар, “йўқ” деганни қатл қиларди.

Баъзилар Ҳажжождан қўрқиб, жонини сақлаб қолиш учун кофир бўлганига иқрор бўлар, баъзилари эса «кофир бўлдим» дейишни ўзига эп кўрмас, бош тортиш бадалига калласидан жудо бўлар эди. Бир неча минг кишилар қатл қилинган ва яна бир неча мингги куфрга иқрор бўлиб, ўлимдан қутулиб қолган бу ваҳшиёна қирғин хабари кенг тарқалди.

Хасъам қабиласидан бўлган бир қария икки гуруҳга ҳам қўшилмай, Фурот дарёсининг ортида яшар эди. Ҳажжож ҳузурига олиб келинганлар қаторида қарияни ҳам олиб келишганда Ҳажжож унинг нима ишлар қилгани ҳақида сўради. Қария:

– Бу уруш олови чиққанида мен мана шу дарё ортида уруш нима билан тугашини кутиб турдим. Сиз ғолиб бўлгач, байъат қилишга келдим, – деди.

Ҳажжож:

– Ўлим бўлсин сенга, амиринг билан бирга жанг қилмай, кутиб ўтирдингми?! – деди. Сўнг дағдаға қилиб:

– Кофир бўлганингга гувоҳлик берасанми?!

– Саксон йил Аллоҳга ибодат қилиб, сўнг «кофир бўлдим», деб гувоҳлик берсам, қандай ҳам ёмон одам бўламан.

– Унда сени қатл қиламан.

 – Қатл қилсанг ҳам бундай демайман. Аллоҳга қасамки, умримдан қолган бўлса, эшак сувсизликка сабр қила оладиганча муддат қолгандир[1]. Эшак эрталаб сув ичсаю, кечга бориб суғорилмаса, ўлиб қолади. Шундоқ ҳам, мен ўлимни эрта-ю кеч кутиб ўтирибман. Хоҳлаганингни қилавер!

– Бўйнига ур буни! – қичқирди Ҳажжож. Жаллод қариянинг бўйнига қилич уриб уни қатл қилди. Ҳозир бўлганларнинг ҳаммалари, Ҳажжож тарафдорлари ҳам, душманлари ҳам, қарияга ачиниб такбир айтдилар ва «Аллоҳ раҳматига олсин!», деб дуо қилдилар.

Сўнг Комил ибн Зиёд Нахаий олиб келинди. Ҳажжож унга деди: – Кофир бўлганингга гувоҳлик берасанми?

– Аллоҳга қасамки, гувоҳлик бермайман, – деди Зиёд.

– Унда сени ўлдираман!

– Нима ҳукм қилсанг қилавер. Аллоҳнинг ҳузурида кўришамиз. Ўлдиришдан сўнг ҳисоб-китоб бор.

– Ўша кунда ҳужжат сенинг зарарингга бўлади, фойдангга эмас.

– У кунда сен қози бўлсанг, ҳа, айтганингдай бўлади.

– Ўлдиринглар! – қичқирди Ҳажжож. У ҳам қатл қилинди.

Сўнг яна бир киши олиб келинди. Бу киши Ҳажжожни масхара қилиб юрар эди. Буни эшитган Ҳажжож уни ёмон кўриб қолган, қатл қилиш учун фурсат излаб юрган эди. Ҳажжож унга қарата деди:

– Мен қаршимда кўриб турган бу киши ўзини кофир бўлганига гувоҳлик бермайдиганлардан деб ўйлайман.

– Мени ҳалокатга ташламанг  ва мен ҳақимда менда бўлмаган нарсани айтманг. Мен ер аҳлининг энг кофириман, қозиқлар эгаси бўлган Фиръавндан ҳам кофирроқман, – деди ҳалиги киши. Ҳажжож ноилож уни қўйиб юборди. Аммо уни қатл қилишга бўлган ташналикдан ичи ёнар эди.

Бир неча минг собитқадам кишилар қатл қилинган, бир неча мингги ўзларига куфр тамғасини босишга мажбурланган бу қатлиом хабари ҳар ёққа тарқалди. Саид ибн Жубайр ҳам, борди-ю, Ҳажжожнинг қўлига тушиб қолса, шу икки ишдан бирига дучор бўлиши: ё бўйни узилиши, ё ўзига куфр тамғасини босишга мажбурланишини билди. Ҳолбуки, бу икки ишнинг «ширинроғи ҳам аччиқ» эди. Шунинг учун у Ироқдан чиқиб, кўзга кўринмай, яшириниб юришни танлади.

Аллоҳнинг кенг ерида Ҳажжож ва унинг жосусларидан яшириниб, Макка ерларидаги кичик бир қишлоққа қочиб келди ва шу зайлда тўлиқ ўн йил ҳаёт кечирди. Бу йиллар Ҳажжож қалбида ёнаётган ўч олиш оловини ўчириш ва ундаги ғазабни кетказиш учун етарлидек кўринганди. Аммо кутилмаган ҳодиса рўй берди; Маккага умавийлар томонидан Холид ибн Абдуллоҳ Қасрий исмли янги ҳоким тайинланди. Саид ибн Жубайрнинг дўстлари бу ҳокимнинг ёмон хулқи ва душманчилигидан хавотирга тушдилар. Улар Саид ибн Жубайрнинг олдига келишиб: “Маккага тайинланган янги ҳокимдан сизга зарар етишидан хавотирдамиз. Шунинг учун бизнинг талабимизга кўниб, бу ерлардан чиқиб кетсангиз”, дедилар. Шунда Саид ибн Жубайр: “Шунча йил қочиб юрдим, Аллоҳга қасамки, яна қочишга Аллоҳдан уяламан. Шу жойимда қолишга қарор қилдим. Аллоҳ не кунни бошимга солса ҳам розиман”, деб жавоб берди.

Дарҳақиқат, янги ҳоким одамларнинг у ҳақдаги ёмон гумонларини ёлғонга чиқармади. У Саид ибн Жубайр турган ердан хабар топиб, уни қўлга олиш ва Восит шаҳридаги Ҳажжож қароргоҳига олиб бориш учун дарҳол бир тўда аскарини юборди. Лашкарлар Саид ибн Жубайрнинг уйини қуршаб олиб, шайхнинг айрим шогирдлари кўз ўнгида қўлларига кишан тақдилар ва Ҳажжожнинг хузурига олиб кетишларини билдирдилар. Шайх бу хабарни хотиржам қабул қилди ва шогирдларига ўгирилиб деди: “Мен бу золимнинг қўлида қатл қилинаман, деб ўйлайман. Чунки мен икки шеригим билан ибодат ила ўтказаётган кечалардан бирида дуо ҳаловатини ҳис этиб, Аллоҳга ёлвориб, тазарру билан кўп дуо қилгани эдик. Охирида учовимиз ҳам шаҳидликни насиб этишини Аллоҳдан илтижо қилиб сўрадик. Аллоҳ таоло икки шеригимга шаҳидликни насиб этди, мен ўз насибамни кутиб турибман”, деди. Саид ибн Жубайр гапини тугатар-тугатмас ичкаридан жажжи қизчаси чиқиб қолди ва аскарлар отасининг қўлига кишан солиб олиб кетаётганини кўриб, отасига қаттиқ ёпишиб олиб ҳўнграб йиғлаб юборди. Қизчани юмшоқлик билан оҳиста ўзидан ажратди ва: “Эй қизалоғим, онангга айтиб қўй, иншаоллоҳ, жаннатда кўришамиз”, дедилару жўнаб кетдилар.

Лашкарлар олим, обид, зоҳид ва муттақий имомни Восит шаҳрига олиб келишиб, Ҳажжожнинг ҳузурига олиб кирдилар. Ҳажжож шайхга ғазаб билан тикилиб туриб сўрай бошлади:

– Исминг нима?

– Саид ибн Жубайр.

– Йўқ, сен Шақий ибн Кусайрсан (исмининг тескарисини айтди).

– Исмимни ота-онам сендан кўра яхши билишган.

– Муҳаммад ҳақида нима дейсан?

– Муҳаммад ибн Абдуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутяпсанми?

– Ҳа.

– Одам болаларининг саййиди, Аллоҳ танлаб олган Пайғамбар, Шу пайтгача ўтган ва бундан буён келадиган башариятнинг энг яхшисидирлар. Рисолатни етказдилар, омонатни ўтадилар. Аллоҳ ва Унинг Китобига, мусулмонлар оммаси ва раҳбарларига нисбатан зиммаларидаги мажбуриятни бажариб ўтдилар.

– Абу Бакр ҳақида нима дейсан?

– Абу Бакр Сиддиқ Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг халифаси, бахтли яшади ва мақтовга сазовор бўлиб оламдан ўтди. Расулуллоҳ  саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларидан бирон нарсани ўзгартирмай ўтиб кетди.

– Умар ҳақида нима дейсан?

– Умар Аллоҳ таоло унинг воситасида ҳақ билан ботил ўртасини ажратган зот – Форуқдир. Аллоҳ таоло ва Унинг пайғамбари уни яхши кўрган эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ва Абу Бакр юрган йўлда собит туриб ўтиб кетди. Бахтли яшади ва шаҳид қилинди.

– Усмон ҳақида нима дейсан?

– Усмон Табук ғазотида “жайшул усра”ни жиҳозлаган, Рума қудуғини қаздирган, жаннатдан ўзига уй сотиб олган, Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг икки қизларига уйланган куёвлари бўлиб, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам осмондан инган ваҳий билан уни уйлантирганлар. Усмон ибн Аффон зулм билан қатл қилинди.

– Али ҳақида нима дейсан?

– Али ибн Абу Толиб Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам амакиларининг ўғли. Болалардан энг биринчи Исломни қабул қилган, Фотимаи Заҳрога уйланган ва жаннат аҳли йигитларининг саййидлари Ҳасан ва Ҳусайннинг оталари бўлган зотдир.

– Умавий халифаларнинг қай бири сенга кўпроқ ёқади?

– Яратганни рози қилувчироғи.

– Уларнинг қай бири яратганни рози қилувчироқдир?

– Буни уларнинг ичию ташини билувчи Зот билади.

– Мен ҳақимда нима дейсан?

– Қандайлигингни ўзинг яхшироқ биласан.

– Мен сенинг фикрингни билмоқчиман.

– Фикримни билишинг сени хафа қилади, хурсанд қилмайди.

– Фикрингни ўзингдан эшитишни истайман.

– Сен Аллоҳнинг Китобига хилоф ишлар қиласан, ҳайбатли бўлишни хоҳлаб баъзи ишларга қадам босасан. Ҳолбуки, бу ишлар сени ҳалокатга олиб боради, сени дўзахга улоқтириб юборади.

– Аллоҳга қасамки, сени албатта қатл этаман!

– Агар шундай қилсанг, менинг дунёйимни барбод қиласан, мен эса, сенинг охиратингни барбод қиламан.

– Қандай қатл этилишни хоҳлайсан, ўзинг танла.

– Йўқ, буни сен танла, эй Ҳажжож! Аллоҳга қасамки, сен мени қандай қатл қилсанг, охиратда Аллоҳ таоло сени ҳам худди шундай қатл этади.

– Сени афв этишимни истайсанми?

– Афв этиш Аллоҳнинг қўлида, сенинг афв этишингнинг эътибори йўқ.

Бу сўзни эшитган Ҳажжож дарғазаб бўлиб қичқирди: “Ҳой ғулом, қилич билан кундани келтир”. Саид ибн Жубайр табассум қилди.

– Бу қандай табассум? – сўради Ҳажжож.

– Аллоҳдан қўрқмаганингнии, Аллоҳнинг эса сенга ҳалимлигини кўриб ажабланяпман, – деди Саид ибн Жубайр.

– Ҳой ғулом, буни қатл эт! – қичқирди Ҳажжож.

Саид ибн Жубайр қиблага юзланиб: “Мен ибодатда Аллоҳ таолонинг ёлғиз Ўзига юзландим. У осмонлару ерни яратган Зотдир. Мен ширкдан тавҳидга бурилдим ва мен Аллоҳга бошқаларни шерик қилувчилардан эмасман”, деди”, деган оятни ўқиди.

Ҳажжож: “Унинг юзини қибладан буриб қўйинглар”, деди.

Саид ибн Жубайр: “…юзингизни қай тарафга бурманг, албатта, Унинг юзини (ёхуд У рози бўлган жиҳатни) қасд қилган бўласизлар”, оятини ўқиди.

Ҳажжож: “Унинг юзини ерга қаратинглар!”, деди.

Саид ибн Жубайр: “Биз сизларни ердан яратдик. Ўлганингиздан сўнг яна ерга қайтарамиз. Қиёматда ҳисоб-китоб ва жазо учун сизларни яна қайта тирилтириб, ердан чиқарамиз”, оятини ўқиди.

Ҳажжож қичқириб: “Аллоҳнинг душманини ўлдиринглар! Қуръон оятларидан далил келтиришга бундан кўра кучлироқ кишини кўрмаган эдим”, деди. Шунда Саид ибн Жубайр икки қўлларини кўтариб: “Аллоҳим, мендан сўнг Ҳажжожга бирон одамни қатл қилиш имконини берма!” деб, дуо қилди.

Саид ибн Жубайрнинг фожиали ўлимидан ўн беш кун ўтар-ўтмас, Ҳажжож иситмалаб, касали кундан-кунга зўрая бошлади. Озгина кўзи илинар-илинмас бирдан қаттиқ чўчиб уйғонар ва: “Саид ибн Жубайр мени бўғяпти, Саид ибн Жубайр «Нега мени қатл этдинг?», деяпти, деб, бақирар эди. Сўнг йиғлаб: “Саид ибн Жубайр билан менинг нима ишим бор эди-я?!  Уни мендан узоқ қилинглар…”, дер эди.

Ҳажжож вафот этиб, устига тупроқ тортилгач, одамлардан бири уни тушида кўриб: “Эй Ҳажжож, сен қатл қилган одамлар ҳақида Аллоҳ сени нима қилди?” деб, сўраган экан, Ҳажжож: “Ҳар бир қатл қилган одамим бадалига Аллоҳ мени бир марта қатл қилди, аммо Саид ибн Жубайрни қатл қилганим учун мени етмиш маротаба қатл қилди” деб, жавоб берибди.

[1] Бирон ишнинг ниҳояси яқин эканига ишора қилиш учун айтиладиган арабча мақол. (Тарж.)

Камолиддин Иноятуллоҳ 1971-йил Тошкент шаҳрида таваллуд топган. Ўрта мактабни битиргач Бухородаги "Мир Араб" мадрасасида сўнг Тошкент Ислом институтида таҳсил олган. Турли йилларда Ҳасти Имомдаги Диний идора кутубхонасида мудир, Тошкент шаҳридаги масжидларда имом бўлган ҳамда "Абулқосим" ва "Кўкалдош" мадрасаларида мударрислик қилган.

Изоҳ қолдиринг