Рамазонни қадрлаш (12): Рамазон ва неъматни ҳис этиш (2)

Неъмат бобидаги яна бир қоида шуки, Аллоҳнинг бандага берган неъмати қанчалик катта бўлса, унга шукр қилиш мажбурияти ҳам шунчалик оғирлашади,  бу неъматга шукр қилишда қўйилган хато-камчилик шунчалик катта камчилик саналади.

Аллоҳ таоло Луқмон сурасининг охирида катта бир дунёвий неъмат кўринишини – бало-офатлардан нажот топиш неъматидан бир кўринишни намойиш қилиб шундай дейди:

قال تعالى {وَإِذَا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ} (لقمان: 32)

«Уларни (яъни кофирларни) тоғлардек тўлқин(лар) ўраб олса, улар чин ихлос билан Аллоҳга дуо илтижо қилурлар. Қачон (Аллоҳ) уларга нажот бериб, қуруқликка (чиқарса), улардан (айримларигина) ўртача йўл тутгувчидир. Бизнинг оятларимизни фақат ҳар қандай хоин ва ношукур кимсаларгина инкор қилурлар» (Луқмон, 32).

Мазкур оятда Аллоҳ таоло неъматни инкор қилганларни қўя туринг, ҳатто ўртача йўл тутган кимсаларни ҳам маломат қилади. Чунки денгиздаги улкан ва қўрқинчли тўлқинлардан нажот беришдек улуғ неъматга ўртача шукр келтириш асло лойиқ ва муносиб эмас. Инсонлар Аллоҳнинг бундай улуғ неъматларини ҳис қилмасликларига, қадрига етмасликларига қалбларидаги бузуқлик сабабчидир. Бундайлар бошига мусибат тушганида Аллоҳга ваъдалар беради, сўнг Аллоҳ унга нажот берганида, кенгчилик берганида ваъдасига хиёнат қилади, мутакаббирлик ила эришган барча муваффақиятларини ўз кучи ва қудрати билан эришдим деб ўйлайди, Аллоҳнинг фазл-марҳамати ва неъматини ҳис қилмайди, эътироф этмайди. Аллоҳим бизларни ундайлардан қилмагин!

Инсонга дин борасида берилган ҳар қандай нарса Аллоҳнинг неъмати, балки борлиқдаги энг катта неъматдир.

Ундан ташқари неъматга етиш ҳам неъмат. Бинобарин, рамазон ойи бир неъмат бўлса, унга етишнинг ўзи яна бир неъмат, Аллоҳ таоло рамазон ойида солиҳ амаллар қилишимизни осон қилиб қўйгани учинчи бир неъматдир. Аллоҳим, гуноҳларимиз туфайли неъматларингдан маҳрум қилиб қўймагин!

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: كَانَ رَجُلَانِ مِنْ بَلِيٍّ حَيٌّ مِنْ قُضَاعَةَ أَسْلَمَا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَاسْتُشْهِدَ أَحَدُهُمَا، وَأُخِّرَ الْآخَرُ سَنَةً، قَالَ طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ: فَأُرِيتُ الْجَنَّةَ، فَرَأَيْتُ الْمُؤَخَّرَ مِنْهُمَا، أُدْخِلَ قَبْلَ الشَّهِيدِ، فَتَعَجَّبْتُ لِذَلِكَ، فَأَصْبَحْتُ، فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، أَوْ ذُكِرَ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلَيْسَ قَدْ صَامَ بَعْدَهُ رَمَضَانَ، وَصَلَّى سِتَّةَ آلَافِ رَكْعَةٍ، أَوْ كَذَا وَكَذَا رَكْعَةً صَلَاةَ السَّنَةِ؟» , (حم) [1]8399

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Қузоа қабиласининг Балий уруғидан бўлмиш икки киши Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам қўлида мусулмон бўлишган эди. Улардан бири (жангда) шаҳид бўлган, иккинчиси эса (шеригидан кейин) яна бир йил яшаб, сўнг вафот этган эди. Талҳа ибн Убайдуллоҳ айтади: «Тушимда менга жаннат кўрсатилди. Ҳалиги икки кишидан охирги вафот этганининг шаҳид бўлганидан олдин жаннатга киритилганини кўрдим. Бундан ажабландим. Тонг оттиргач, тушимни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга айтиб бердим ёки бу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга айтилди. Шунда у зот айтдилар: «Ахир иккинчиси шеригидан кейин рамазон рўзасини тутмаганмиди, олти минг ракаат намоз ўқимаганмиди ёки бир йилда фалон-фалон ракаат намоз ўқимаганмиди?!»

Ҳадиснинг бошқа бир ривоятида шундай дейилади:

عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ، أَنَّ رَجُلَيْنِ مِنْ بَلِيٍّ قَدِمَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَكَانَ إِسْلَامُهُمَا جَمِيعًا، فَكَانَ أَحَدُهُمَا أَشَدَّ اجْتِهَادًا مِنَ الْآخَرِ، فَغَزَا الْمُجْتَهِدُ مِنْهُمَا فَاسْتُشْهِدَ، ثُمَّ مَكَثَ الْآخَرُ بَعْدَهُ سَنَةً، ثُمَّ تُوُفِّيَ، قَالَ طَلْحَةُ: فَرَأَيْتُ فِي الْمَنَامِ: بَيْنَا أَنَا عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ، إِذَا أَنَا بِهِمَا، فَخَرَجَ خَارِجٌ مِنَ الْجَنَّةِ، فَأَذِنَ لِلَّذِي تُوُفِّيَ الْآخِرَ مِنْهُمَا، ثُمَّ خَرَجَ، فَأَذِنَ لِلَّذِي اسْتُشْهِدَ، ثُمَّ رَجَعَ إِلَيَّ، فَقَالَ: ارْجِعْ، فَإِنَّكَ لَمْ يَأْنِ لَكَ بَعْدُ، فَأَصْبَحَ طَلْحَةُ يُحَدِّثُ بِهِ النَّاسَ، فَعَجِبُوا لِذَلِكَ، فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَحَدَّثُوهُ الْحَدِيثَ، فَقَالَ: «مِنْ أَيِّ ذَلِكَ تَعْجَبُونَ؟» فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ ‍ هَذَا كَانَ أَشَدَّ الرَّجُلَيْنِ اجْتِهَادًا، ثُمَّ اسْتُشْهِدَ، وَدَخَلَ هَذَا الْآخِرُ الْجَنَّةَ قَبْلَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَلَيْسَ قَدْ مَكَثَ هَذَا بَعْدَهُ سَنَةً؟» قَالُوا: بَلَى، قَالَ: «وَأَدْرَكَ رَمَضَانَ فَصَامَ، وَصَلَّى كَذَا وَكَذَا مِنْ سَجْدَةٍ فِي السَّنَةِ؟» قَالُوا: بَلَى، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «فَمَا بَيْنَهُمَا أَبْعَدُ مِمَّا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»[2]

Талҳа ибн Убайдуллоҳ разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Балий уруғидан бўлган икки киши Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдларига келишди. Ҳар иккиси бир вақтда мусулмон бўлишди. Улардан бири (тоат-ибодатда) шеригига нисбатан тиришқоқроқ эди. У ғазотда қатнашиб шаҳид бўлди. Шериги эса ундан кейин яна бир йил умр кўриб, сўнг вафот этди. Талҳа айтади: «Туш кўрдим. Тушимда жаннат эшигининг олдида эканман. Қарасам ҳалиги икки киши ҳам турибди. Шу он жаннатдан бир фаришта чиқиб, улардан охирги вафот этганига жаннатга кириш учун изн берди. Сўнг фаришта яна чиқиб келиб, шаҳид бўлганига изн берди. Сўнг менинг олдимга келиб: «Сен қайт, ҳали сенга вақт бор», деди». Тонг отгач, Талҳа тушини одамларга айтиб берди ва улар бундан ажабландилар. Бу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳам етиб борди, одамлар у зотга Талҳанинг тушини айтиб бердилар. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Бунинг нимасидан ажабланмоқдасизлар?!». Одамлар айтишди: «Ё Расулуллоҳ, улардан бири шеригига нисбатан (тоат-ибодатда) тиришқоқроқ эди, сўнг шаҳид ҳам бўлган эди. Шунга қарамай, кейин вафот этган шериги ундан олдин жаннатга кирибди?!» Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ахир у шеригидан кейин бир йил яшамадими?!»  «Ҳа, шундай», деди одамлар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Рамазонга етиб, рўза тутмаганмиди, бир йилда бунча-бунча намоз ўқимаганмиди?!» «Ҳа», дейишди улар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Демак, улар иккисининг ўртасида ер билан осмонча фарқ бор».

Ушбу ҳадисдан хулоса қилиш мумкинки, тоат-ибодатда муваффақ бўлганларга умрнинг узоқ қилиниши ҳам неъмат экан. Аллоҳ таоло умрларимизга барака берсин! Шунингдек, умр неъматидаги энг улуғ тоат-ибодат намоз ва рўза экан. Инсон бир йилда 6000 ракаат фарз намоз, яна қанчадан-қанча нафл намоз ўқиши, рамазонга етиб, рўза тутиши мумкин. Демак, рамазон неъмат, унга етиш яна бир неъмат экан. Ҳаттоки бир банда рамазонга етгани, бу ойда рўза тутиши сабабли ажр-савобда шаҳиддан ўзиб кетиши мумкин экан. Бироқ Аллоҳнинг неъматларини ҳамма ҳам ҳис қилавермайди. Бу неъматларнинг чинакам қадрига етган бандагина уни ҳис қилиши мумкин. Аллоҳнинг неъматларига шукр қилиш Аллоҳни яхши таниган, Унинг неъматларининг қадрига етганларгагина насиб этади. Эътибор қаратишимиз лозим бўлган нуқта – рамазон ойида фақат елкамиздаги мажбуриятни соқит қилиш, фарзни адо этиш эмас, балки асосийси бу ойда Аллоҳнинг неъматини ҳис қилиш, У зотнинг биз бандаларига инъом этган буюк фазли-марҳаматини мушоҳада этиш, бу ойга бизларни етказишининг ўзи бир неъмат эканини, унда бизларни турли солиҳ амалларга йўллаб қўйганининг ўзи неъмат эканини кўра билишдир. Ана ўшанда қалбларимиз ушбу буюк неъматлар соҳиби бўлмиш Аллоҳга боғланади, Унга дуо-илтижо қилишга ружу қўяди, Унинг эшиги олдида туриб олиб ялиниб-ёлворади, Аллоҳдан солиҳ амалларни Ўзи буюргандек, севгандек бажаришга муваффақ қилишини сўрайди, бутун диққат-эътиборини амалнинг қабул бўлишига қаратади. Ана ўшанда инсоннинг эътибори ва ҳиммати фақат солиҳ амалларни кўпайтиришгагина чекланиб қолмайди, қалби фақат амалнинг ўзини кўрмайди, балки амал тақдим қилинажак Зотни кўриб туради. Ана ўшанда банда қилган барча амаллари Аллоҳнинг фазли-марҳамати, инъоми ёнида арзимас эканини ҳис қилади.

Кимда ким рамазонга мана шундай руҳ ва тушунчада қадам қўйса, уни бир неъмат деб билади ва бу неъматнинг чинакам қадрига етади, бу неъматнинг Аллоҳ наздида ва солиҳ бандалар наздидаги қадр-қимматини англаб етади. Ана ўшанда бу неъматга ўртача шукр қилувчилардан бўлишга рози бўлмайди, балки Аллоҳга бўлган умиди ўсиб, шукр қилгувчи бандалар даражасига етказишини сўрайди ва бунинг учун тинмай саъй-ҳаракат қилади.

[1] “Муснади Аҳмад”, 8399.

[2] “Сунани Ибн Можа”, 3925.