Рамазон Аллоҳнинг буюк неъмати. Бинобарин, унга ҳам Аллоҳнинг неъматлар тўғрисидаги қонуни жорий бўлмай иложи йўқ. Шунинг учун кимлардир бу неъматга шукр қилади, шукр қилишга муваффақ қилинади, уни ғанимат билиш сабабларига риоя қилади. Кимлардир бу неъматга шукр қилмайди, Аллоҳнинг шундай буюк неъматини зое кетказади, уни куфрони неъмат билан қарши олади.
Рамазон қалблар шифо топиши ва гуноҳлар мағфират қилиниши учун бир фурсатдир.
أو ليس هَذَا الْقَوْلُ قَوْلَ مَلِيكِكُمْ … الصَّوْمُ لِي وَأَنَا الَّذِي أَجْزِي بِهِ[1]
Ибн Жавзий раҳимаҳуллоҳ айтади:
«Ким гуноҳлари сабабли (қалби) оғир дардга чалинган бўлса, рамазонда табиб эшигига борсин. Зеро, эй одамлар, билингки, рўза туфайли оғиздан таралган нохуш ҳид мушкнинг ҳидидан ҳам хушбўйроқдир. Ахир чинакам подшоҳингиз Аллоҳ «Рўза Мен учундир, унинг мукофотини ўзим бераман», демаганми?!»
Инсон қалби бирон касалликка чалинган бўлса, рамазон табибнинг эшигидир. Шифо топишнинг энг биринчи сабабларидан бири табиб эшигига боришдир. Унинг ортида яна бошқа сабаблар ҳам бор.
Ибн Жавзий раҳимаҳуллоҳ ушбу мисралар билан рўза тўғрисида келган бу улуғ маънолар ҳақида тафаккур қилишга ундайди. Зеро, Аллоҳ таоло бошқа ибодатлардан фарқли ўлароқ рўзани фақат Ўзи учун эканини айтади.
Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дейдилар: «Аллоҳ азза ва жалла деди: «Одам боласининг барча амаллари ўзи учун. Бундан рўза мустасно бўлиб, у фақат Мен учун ва унинг эвазига Ўзим мукофот берурман». Рўза қалқондир. Агар биронтангиз рўзадор бўлса беҳаё сўзлар гапирмасин, талашиб-тортишмасин ва бақир-чақир қилмасин. Борди-ю, биронта у билан сўкишса ёки ёқалашмоқчи бўлса, у ҳолда: «Мен рўзадорман», – десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган зотга қасамки, рўзадорнинг оғзидан тарқаган ёқимсиз ҳид Аллоҳ наздида мушк ҳидидан хушбўйроқдир. Рўзадор учун иккита хурсандчилик бор: бири оғиз очганда хурсанд бўлса, иккинчиси Раббига йўлиққанда рўзаси билан хурсанд бўлади»[2].
Ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло айтади: «Мен учун таоми, ичимлиги ва шаҳватини тарк қилади» (Муттафақун алайҳ).
Инсон ушбу ҳадислардаги маъноларни соф қалб билан мушоҳада қилиб кўрса, қалб рўзани улуғлай бошлайди ва уни ғанимат била бошлайди. Шунингдек, инсон «рўзадорнинг оғзидан тарқаган ёқимсиз ҳид Аллоҳ наздида мушк ҳидидан хушбўйроқдир», деган сўз билан бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шаҳиднинг жароҳатидан оққан қонни тасвирлаб айтган «Ранги қон ранги, ҳиди эса мушкнинг ҳиди» деган сўз ўртасини солиштирар экан, рўзадорнинг оғзидан чиққан ҳид шаҳид қонидан чиққан ҳиддан хушбўйроқ деган хулоса билан чиқади ва бу унинг қалбида рўзага нисбатан ўзгача тасаввур, улуғлаш пайдо қилади.
Аллоҳ таоло қадрини кўтарган, шаънини улуғлаган рўзадор ким? Аллоҳ таоло унга жаннат эшикларини очиб қўйган, жаҳаннам эшикларини қулфлаган, улардан биронтасини қолдирмай бекитган, унинг учун шайтонларни занжирбанд қилган рўзадор ким? Аллоҳ таоло унга тоат-ибодат қилиш, қалбларни даволаш сабабларини муҳайё қилиб қўйган рўзадор ким?
Улар Аллоҳнинг неъматларини улуғлайдиган, чинакам қадрига етадиган, Аллоҳнинг неъматларини ҳис қилиб, уни ғанимат биладиган рўзадорлардир. Инсон қанчалик неъматни ҳис қилса, шунчалик уни қадрига боради, қанчалик қадрига борса, шунчалик уни ғанимат билади. Ҳис қилиш дегани қалбларни ўзгартириш демакдир. Баъзан қалблар хиралашиб, Аллоҳнинг фазл-марҳаматини ва неъматларини ҳис қилмай қолади. Сўнг Аллоҳ таоло уларга фазл-марҳамат кўрсатади ва қалбларидаги ҳис қайтадан жонланади. Ҳис-тўйғуларнинг ўзгаришига олиб борадиган сабаблар бор. Инсон бу сабабларга риоя қилса, ҳис-тўйғулари ва тасаввури ўзгаради. Инсонлардан бири эрталаб кунни бошлар экан, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам унга нисбатан халойиқ ичидаги энг ёмон кўрган инсони бўлган, сўнг куннинг охирига бориб унинг учун Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам энг суюкли зотга айланган эди. Демак, унинг қалбидаги ҳис, қалбидаги шуур ўзгарди. Ўзгариш аввало қалбдан бошланади, фақат жисмоний амалларни кўпайтириш билан эмас. Инсон биринчи навбатда қалбини ўзгартириш учун бор имкониятини сарфлаши лозим. Зеро, Аллоҳ таоло Қуръоннинг икки жойида ўзгариш ҳосил бўлиши учун қалбни ўзгартириш лозимлигини уқтиради:
Демак, инсонлар Аллоҳ таоло уларга ато этган сабаб ва воситалар орқали ўзларини, қалбларини ўзгартиришга қодирлар ва дастлаб шунга саъй-ҳаракат қилишлари лозим. Биз фақат баданимиз билан бажариладиган солиҳ амалларни кўпайтиришга эътибор қаратганимиздан кўра кўпроқ қалбимизни ўзгартиришга тиришмоғимиз зарур. Токи Аллоҳ таоло дилимиздаги касалликлардан халос этсин, рамазондан чиқар эканмиз аҳволимиз, қалбимиз аҳволи рамазонга кирган пайтимиздагидан яхшироқ ва покроқ бўлсин. Бунинг учун биздан талаб қилинган нарса бор диққат-эътиборимизни қалбимизга қаратишимиз, асосий дардимиз дилимизни ўнглаш бўлиши керак. Ҳис-тўйғудан маҳрум бўлган қалбларимизни, хаста дилларимизни жонлантириш учун бор куч-ғайратимизни сарфлашимиз керак. Чунки кўпчилигимиз қалбига эътибор бермай қўйганмиз, тоат-ибодат қилар эканмиз, танамиз худди ускуна мисол ҳаракатланаверади, бироқ қалбларимиз тоат-ибодат ҳиссидан, лаззатидан бебаҳра қолаверади. Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ ҳар бир амалда асосий эътиборни қалб озуқасига, қалб ҳис-тўйғусига қаратар эди.
فقلت: يا أبة ما الفائدة بذلك؟ قال: يَا بُنَيَّ أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وجل (أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ) (الملك: 30)[3]
У зотнинг ўғли Солиҳ шундай ҳикоя қилади: «Отам таҳорат учун биров унга қудуқдан сув тортиб чиқаришига рози бўлмас эди. Балки бу ишни доим ўзи қилар эди. Қудуқдан челак тўлиб чиқса, алҳамдулиллаҳ, дер эди. Шунда мен: «Эй отажон, бундай дейишингизнинг фойдаси нима?», дедим. Отам айтдилар: «Эй ўғлим, Аллоҳ таолонинг «Айтингларчи, агар сувларингиз (челак етмайдиган даражада) чуқурлашиб кетса, ким сизларга зилол сув келтира олади», деган гапини эшитмаганмисан?!».
Имом Аҳмад бу ишлари билан қалбига Аллоҳнинг оятини кўрсатишни, унга такрор ва такрор бу улуғ неъматни ҳис қилдиришни истар эди. Имом Аҳмад қалб фиқҳини яхши билган инсонлардан эди. Зеро, инсон қалби бу каби улуғ маъноларни қабул қилиш учун салоҳиятлидир. Бироқ бизлар ўзимиз уни бундан маҳрум қиламиз. Аллоҳ таоло таналаримиз озуқасини муҳайё қилганидек, қалбга озуқа ато этувчи сабабларни ҳам яратиб қўйган.
Шундай қилиб Аллоҳ таоло бу муборак ойда тоат-ибодат қилувчи бандалари учун қулай имконият яратди, шайтонларни занжирбанд этди, жаҳаннам эшикларини қулфлади ва ҳоказо гуноҳ ишларга ундовчи сабабларни камайтирди. Аслида шайтон одам боласининг қон томирларида юради. Аллоҳ таоло рўза сабабли бу ойда шайтон юрадиган йўлларни торайтирди. Бу ойда жаннат эшикларини ланг очиб қўйди, ҳаттоки гуё итоаткор бандалар рамазонда шу дунёнинг ўзидаёқ жаннатнинг хуйбўй ҳидларидан баҳраманд бўладигандек бўлишди.
