Эпидемия ҳолатида сафлар орасини очиб намоз ўқишнинг ҳукми

Савол:
Корона вабоси туфайли жамоат намозида одамлар бир-бирларидан узоқ туришларининг ҳукми нима?

Жавоб:
Аллоҳга ҳамду сано, Пайғамбаримизга салавот ва саломлар бўлсин.

Биринчидан: Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам намозда сафларни текислаш, зич туриш ва олд сафларни тўлдиришга буюрганлар.

Анас разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: «Аввало олдинги сафни, сўнг ундан кейингисини тўлдиринглар. Бўш жой қолса, охирги сафда қолсин». (Аҳмад (12352), Абу Довуд (671) ва Насоий (818) ривояти. Ҳадисни Албоний «Саҳиҳ сунан Абу Довуд»да саҳиҳ деган).

Абдуллоҳ ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: «Сафларни текисланг, елкаларни баробар қилинг, бўшлиқни тўлдиринг, биродарларингиз қўл ишорасини тўғри қабул қилинг (яъни сафни тўғрилаш, очиқ жойни тўлдириш мақсадида сизга қўли билан ишора қилса ёки тортса, мулойимлик билан итоат қилинг), шайтон учун очиқ жой қолдирманг. Ким сафни уласа, Аллоҳ уни (муродига) етказади. Ким сафни узса, Аллоҳ уни (яхшиликлардан) узади» (Аҳмад (5724) ва Абу Довуд (666) ривояти. Албоний «Саҳиҳ сунан Абу Довуд»да саҳиҳ деган).

Анас разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган яна бир ҳадисда Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сафларингизни зичлаштиринг, сафлар орасини яқинлаштиринг, бўйинларни бир-бирига тўғриланг», деганлар (Абу Довуд (667) ва Насоий (815) ривоятлари. Албоний «Саҳиҳ сунан Абу Довуд»да саҳиҳ деган).

Сафлашни зичлаштириш ҳақида Синдий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “сафларингизни зичлаштиринг” деган сўзларининг маъноси бир текисда бир-бирингизга ёпишиб туринг; “сафлар орасини яқинлаштиринг” деганларининг маъноси эса икки саф орасидаги масофани сафлар бир-бирига яқин бўладиган даражада қисқартиринг, деганидир».

Кисоий айтади: «Зичлашиш – ўртада бўшлиқ қолмайдиган даражада бир-бирига ёпишиб туришдир. Аллоҳ таолонинг: “Мустаҳкам бинодек сафга тизилиб турадилар” (Саф, 4) деган сўзи ҳам шу қабилдандир».

Нававий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Сафларни тўғрилаш деганда аввало олдинги сафларни тўлдириш, бўшлиқларни ёпиш, кишининг кўкси ёнидаги одамнинг кўксидан олдинга ўтиб кетмай текис туриши тушунилади. Биринчи саф тўлмай туриб иккинчисига ўтилмайди, олдинги саф тўлмай туриб орқадаги сафда турилмайди».

Шайх Ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳдан сўралди: «Маълумки, сафларни текислаш бир текис туриш, сафдагилар бир-биридан олдинга ёки орқага ўтиб кетмаслиги билан бўлади. Сафни текислашда оёқ учига қараладими, товонгами?»

Жавоб: Бадан юқорисида елкалар, пастки қисмида тўпиқлар эътиборга олинади…

Ҳадисда айтилган “сафларни тўғрилаш”дан мурод сафда ёнма-ён туришдир…

Шунингдек, (ўзбек тилига «тўғрилаш» деб таржима қилинган) «тасвия» сўзи мукаммаллик маъносини ҳам англатади. Аллоҳ таолонинг: «Мусо куч-қувватга тўлиб, камолотга етгач» (Қасас, 14) деган ояти шу қабилдан. Агар сафни тўғрилашдан уни мукаммал қилиш маъноси назарда тутилган десак, унда «тасвия» фақат ёнма-ён туриш билан сафни тўғрилашга чекланмай, ундан бошқа бир неча ишларни ҳам ўз ичига олади. Жумладан:

1. Сафда олдинга ё орқага ўтиб кетмасдан ёнма-ён, бир текис туриш. Тўғрироқ фикрга кўра, бу вожибдир.

2. Сафда бўшлиқ қолдирмаслик. Шу билан саф мукаммал бўлади. Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам умматларини худди фаришталар Парвардигор ҳузурида зичлашиб, аввалги сафларни тўлдириб туришганидек сафланишга буюрганлар. Бироқ «зичлашиш»дан мурод намозхонлар бир-бирига тиқилиб туриши эмас, балки сафлар орасида шайтон учун бўшлиқ қолдирмасликдир. Зеро, тиқилиб туриш билан зичлашиб туриш орасида фарқ бор».

Иккинчидан: Нававий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Шофеий мазҳаби уламолари ҳам, бошқа уламолар ҳам биринчи сафга интилиш ва унга тарғиб қилиш мустаҳаб эканига иттифоқ қилганлар. Бу тўғрида талай саҳиҳ ҳадислар келган. Шунингдек, имомнинг ўнг тарафида туриш, сафлар орасидаги бўшлиқни тўлдириш, биринчи сафни тўлдирмай туриб кейинги сафларга ўтмаслик мустаҳаблигини айтганлар. Бир саф тўлмагунча кейинги сафга ўтилмайди».

Сафларни тўғрилашга буюрган ҳадисларнинг зоҳири ҳамда Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бу масалада қаттиқ турганлари унинг вожиблигини кўрсатади. Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳнинг қуйидаги сўзлари ҳам сафларни тўғрилаш вожиблигини ифодалайди: «Одамлар бир ишни бир замон ва бир маконда йиғилиб бажаришгани учун бу ишга «жамоат (жамланиш) намози» дейилди… Улар намозда бир текис сафланишга буюрилдилар, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам уларга сафларни тўғрилаш, зичлаштириш, бўшлиқларни ёпиш, биринчи сафни тўлдирмай туриб кейингисига ўтмаслик каби ишларни тайинладилар. Буларнинг барчаси мусулмонларнинг бирлигини имкон қадар энг гўзал кўринишда рўёбга чиқариш учун жорий қилинди. Агар сафланиш вожиб бўлмаганида одамлар намозда бир-бирларининг ортида (худди навбатга тургандек) туриб олиши жоиз бўлиб қолар эди. Мазкур кўриниш мусулмонларнинг намозда туриш тартиби эмаслиги барчага кундек равшан. Агар бу иш жоиз бўлганида, мусулмонлар уни бир марта бўлса ҳам қилган бўлар эдилар…

Шундай экан, усули фиқҳ қоидаси намозда сафланиш вожиб эканини тақозо қилади».

Шайх Ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳ ҳам шу фикрни танлаган. У киши бундай дейди: «Бу масаладаги тўғрироқ фикрга кўра, сафни тўғрилаш вожибдир. Агар жамоат сафларни тўғриламаса, гуноҳкор бўлади. Шайхулислом Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ айтган гапнинг зоҳиридан шу тушунилади. Агар жамоат бунга хилоф қилиб, сафларни тўғриламаса, вожибни тарк этганлари учун намозлари бузиладими, йўқми?

Жавоб: Иккала эҳтимол ҳам бор. Вожиб амални тарк этганлари учун намоз бузилади, дейиш ҳам мумкин. Бироқ намозхонлар гуноҳкор бўлсалар-да, намоз бузилмаслиги эҳтимоли кучлироқ. Чунки сафларни тўғрилаш намоз учун вожиб бўлиб, намознинг ичидаги вожиблардан эмас. Яъни у намоздан ташқаридаги иш. Намоз учун вожиб бўлган ишни тарк этиш билан киши гуноҳкор бўлади, аммо бу билан намози бузилмайди. Масалан, азон намоз учун вожиб, бироқ уни тарк этиш билан намоз бузилмайди» (“Аш-шарҳ ал-мумтеъ”, 3/10).

Учинчидан: Бу билан намоз бузилмайди. Ҳатто саф орқасида якка ўзи намоз ўқиган кишининг намози дуруст бўлмаслигини айтган ҳанбалийлар ҳам бу ўринда намоз бузилмаслигини айтишади.

«Матолиб ули ан-нуҳо шарҳ ғоят ал-мунтаҳо» китобида (1/695) айтилади: «Сафни узиш билан намоз мутлақо бузилмайди. Яъни саф имомнинг ортидан узилса ҳам, ўнг тарафидан узилса ҳам намоз бузилмайди. Аммо саф имомнинг чап тарафидан узилса ҳамда сафни узган киши имомдан уч кишилик ўрин миқдорида узоқлашса, унинг намози бузилади. Бу Ибн Ҳомиднинг сўзидир…

Яна айтиладики, сафдан чиқмаган ҳолда ундан уч кишилик миқдорда узоқлашган ва якка ўзи ажралиб турган кишининг намози ҳам дуруст саналмайди.

Бироқ бу тўғри фикр эмас. Зеро, юқорида имом ортидан ва ўнг тарафидан саф узилиши намозни бузмаслиги айтиб ўтилди. Бу ҳукм якка шахсни ҳам, жамоатни ҳам ўз ичига олади».

Аллома Усмон ан-Наждий «Шарҳ ал-мунтаҳо»га ёзган ҳошиясида (1/318) айтади: «Сафни ўртада бўшлиқ қолдириб узиб қўйиш гоҳида уч ва ундан ортиқ киши сиғадиган жой ташлаш билан, гоҳида ундан камроғи билан бўлади. Сафни узувчи гоҳида бир киши, гоҳида бир неча киши бўлиши мумкин. Бу гапдан ўн икки ҳолат келиб чиқади. Улардан ўнтасида намоз бузилмайди, иккитасида эса сафдан узилган кишининг намози бузилади. Бу иккиси қуйидагича: агар саф узилиши имомнинг чап тарафида, у билан бир сафда турган киши тарафидан содир бўлса ва бу узилиш уч ёки ундан ортиқ кишининг ўрни миқдорида бўлса, сафни узувчи бир киши бўлса ҳам (1), бир неча киши бўлса ҳам (2) намози бузилади».

Демак, ҳанбалийлар наздида намозни бузадиган икки ҳолат қуйидагилардир:

1. Муқтадийлар имомнинг чап тарафида, у билан бир сафда туради. Саф орасида уч ёки ундан кўп киши сиғадиган даражада бўшлиқ бўлади ва фақат бир киши сафдан узилиб турган бўлади.

2. Муқтадийлар имомнинг чап тарафида, у билан бир сафда туради. Саф орасида уч ёки ундан кўп киши сиғадиган даражада бўшлиқ бўлади ва бир неча киши сафдан узилиб турган бўлади.

Агар муқтадийлар имомнинг ортида ёки ўнг тарафида турган бўлсалар, уч ва ундан ортиқ киши сиғадиган даражада бўшлиқ бўлса ҳам намозлари бузилмайди.

Ҳанбалийлар бу ҳолатни саф ортида ёлғиз туриш деб санашмайди. Чунки гарчи ораларида масофа бўлса-да, ажралиб турган намозхон билан бир сафда бошқа намозхон ҳам бўлади.

Жумҳур уламолар эса саф ортида бирор узрсиз якка ўзи турган кишининг намози макруҳ бўлса-да бузилмайди, деб айтадилар. Шундай экан, қолганлар билан бир сафда турган, бироқ орада бўш жой қолдирган кишининг намози дуруст бўлиши янада авлороқдир.

«Ал-мавсуа ал-фиқҳийя»да айтилади: «Аслида, жамоат намозида муқтадийлар бир сафда зичлашиб туришлари керак. Шунинг учун ҳам бир киши бирор узрсиз сафлар ортида якка ўзи намоз ўқиши макруҳ саналади. Бироқ макруҳ бўлишига қарамай, намози дурустдир. Агар узри бўлса, макруҳлик ҳам кетади. Мазкур ҳукм жумҳур уламолар – ҳанафий, моликий ва шофеийлар наздидаги ҳукмдир. Уларнинг далили Имом Бухорий (783) Абу Бакра разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисдир.

Ушбу ҳадисда айтилишича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан саҳобалар жамоат намозида руку қилиб турган пайтда Абу Бакра масжидга кириб келади. Шунда у сафга етиб келишидан аввал руку қилади ва шу ҳолатида юриб келиб сафга қўшилади. Сўнг буни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга айтганида у зот: “Аллоҳ (жамоатга бўлган) рағбатингни зиёда қилсин, қайтиб ундай қилма”, дейдилар.

Уламолар айтишича, бу ҳадисдан намозни қайта ўқиш шарт эмаслиги тушунилади.

Имом Термизий Вобиса ибн Маъбад разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда эса, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам сафлар ортида якка ўзи намоз ўқиётган кишини кўрадилар ва намозни қайта ўқишга буюрадилар.

Далиллар орасини мувофиқлаштириш учун мазкур ҳолатда намозни қайта ўқиш мустаҳаб дейилади.

Ҳанбалийлар Вобиса ибн Маъбаддан ривоят қилинган мазкур ҳадисга асосланиб, сафлар ортида бирон узрсиз якка ўзи тўлиқ бир ракаат намоз ўқиган одамнинг намози ботил бўлишини айтадилар.

Али ибн Шайбондан ривоят қилинишича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам уларга намоз ўқиб берадилар. Қарасалар, бир киши саф ортида якка ўзи турган бўлади. Шунда у зот: “Намозингни қайта ўқи, саф ортида бир ўзи ўқиган одамнинг намози намоз эмас”, дейдилар (Ибн Можа ривояти). Абу Бакранинг ҳадисига келсак, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам “қайтиб ундай қилма” дея уни бу ишдан қайтардилар. Қоидага кўра, “қайтиб ундай қилма” деган қайтариқ намознинг дуруст бўлмаслигини тақозо этади. Бу ишнинг ҳаром эканини билмасдан қилгани учун уни узрли санадилар. Зеро, билмаган одам кечирилиши мумкин» (“Ал-мавсуа ал-фиқҳийя”, 23/183).

Тўртинчидан: Саф ортида якка ўзи турган одамнинг намози бузилади деган фикрга кўра, сафда бирга турадиган киши топа олмаган одамнинг намози дуруст бўладими?

Ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳ айтади: «Ким саф тўлиб қолгани учун орқада якка ўзи турса, бунинг ҳеч қандай зарари йўқ, намози дуруст бўлаверади. Қолаверса, Аллоҳ таолонинг: “Аллоҳдан қўлингиздан келганича тақво қилинг” (Тағобун, 16) деган сўзига биноан ажрга эришади. Бироқ саф тўлмаган бўлса, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: «Саф ортида бир ўзи турган одамнинг намози дуруст эмас», деган сўзларига биноан намозини қайтадан ўқийди. У зот саф ортида якка ўзи намоз ўқиган одамни қайтадан намоз ўқишга буюрганлари ривоят қилинган. Биз тўғрироқ деб билган фикр шудир. Унга кўра, агар саф тўлган бўлса, орқада бир ўзи турган одамнинг намози дуруст ҳисобланади» (“Фатово нурун алад-дарб”, 2/8).

Шайх раҳимаҳуллоҳ яна бундай дейди: «Тўғрироқ фикрга кўра, саф ортида бир ўзи турган одамнинг намози дуруст эмас. Бироқ олдинги саф тўлгани сабабли орқада бир ўзи туришига тўғри келса, якка ўзи имомга иқтидо қилиб ўқийверади. Чунки бу одам узрлидир. Уламолар айтишларича, ожизлик пайтида вожиблик кетади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шаръий узрга кўра аёл кишини саф ортида эркаклардан ажралиб туришга буюрганлар. Чунки аёл киши эркаклар билан бир сафда туриши мумкин эмас. Шундай экан, имконсизлик узри ҳам сафда туриш вожибилигини соқит қилади» (“Мажмуъ фатово ва расоил ал-Усаймин”, 15/193).

Тўғри фикр шуки, саф тўлгани учун орқада бир ўзи турган одам гуноҳкор бўлмайди ва унинг намози саҳиҳдир.

Бешинчидан: Намозхонлар сафда масофа сақлаб туриши Аллоҳнинг изни билан юқумли касалликка чалинишдан сақланишга, вабо тарқалиши ва юқиши камайишига сабаб бўлса, жамоат намозини шу кўринишда адо этиш жоиз экани тўғрироқ кўринади.

Сафлар ўртасидаги бўшлиқни тўлдириш вожиб эмас, балки мустаҳаб деб айтадиган жумҳур уламолар мазҳабига келсак, масаланинг ҳукми равшан.

Намозда сафни зичлаштириш вожиб, деган уламолар фикрига кўра ҳам қуйидаги сабабларга кўра намоз тўғри саналаверади, ҳукм ўзгармайди:

Биринчи сабаб: Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ наздида намозда саф тортиш вожибдир, усиз намоз бўлмайди. Шу билан бирга, сафдан жой топа олмаган киши саф ортида якка ўзи туриб намоз ўқиши жоиз, жамоатни тарк қилгандан кўра шу ҳолатда намоз ўқиши яхшироқ. Бу масала ҳам шунга қиёс қилинади, балки ундан-да авлороқ ҳолат ҳисобланади.

Шайхулислом раҳимаҳуллоҳ айтади: «Агар киши ўзига сафдош топа олмаса, олдинги сафдан кимнидир тортиб ўзига шерик ҳам қилмаса, у ҳолда саф ортида бир ўзи туриб намоз ўқийди, шуни деб жамоатни тарк қилмайди. Шунингдек, аёл киши ҳам сафда бирга турадиган аёл шерик топмаса, саф ортида якка ўзи туради. Бунга барча имомлар иттифоқ қилган. Зеро, киши имкон бўлганида сафда туришга буюрилади, сафланишдан ожиз бўлган ҳолатида эмас» (“Мажмуъ ал-фатово”, 23/406).

Иккинчи сабаб: Сафларни зичлаштириш ҳукми намознинг вожиблари, шартлари ва рукнларига қиёс қилинади. Зеро, уларнинг бари ожизлик ҳолатида соқит бўлади. Бунга таҳорат олиш, қиблага юзланиш ва авратни тўсиш кабиларни мисол қилиш мумкин. Маълумки, буларнинг барчаси сафларни зичлаштиришдан кўра вожиброқ ишлардир.

Шайхулислом Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ айтади: «Намозда туриш, қироат қилиш, рукуъ ва саждани маромига етказиб бажариш, сув билан таҳорат олиш каби ишлар ожизлик ҳолатида соқит бўлар экан, намозда сафланиш ва имомдан олдинда турмаслик каби ишлар ҳам бундай ҳолатда соқит бўлиши авлороқдир» (“Мажмуъ ал-фатово”, 23/396).

Учинчи сабаб: Шайхулислом Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ юқоридаги иқтибосда айтган қоидага кўра, сафни тўғрилашга алоқадор барча масалалар узрли ҳолатда бандадан соқит бўлади.

Сафланишга алоқадор масалалардан бири сафда зич туриш масаласи бўлиб, унинг ҳукми саф ортида ёлғиз туриш ҳукмидан кўра енгилроқдир. Зеро, саф ортида якка ҳолатда турган кишининг намози дуруст бўлмаслиги борасида иккита ҳадис келган бўлса, зичлашиш масаласида келган ҳадисларда намозда зичлашмаса намоз дуруст бўлмаслиги айтилмаган. Балки фақат зичлашишга буюрилган. Шунинг учун Шайх Ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳ сафни тўғрилаш вожиб деган фикрни ихтиёр қилган бўлса-да, сафда бўшлиқ қолдириб ўқилган намозни дуруст, олдинги сафда бўш жой бўлатуриб орқада якка ўзи турган одамнинг намозини эса ботил деган. Унинг бу борадаги гаплари юқорида ўтди. Шундан маълум бўладики, сафда зич турмаслик орқада якка ҳолатда туришдан енгилроқ экан.

Тўртинчи сабаб: Бу масалани имомдан олдинда турган муқтадийнинг намози саҳиҳ бўлиши масаласига қиёслаш мумкин. Бу Шайхулислом Ибн Таймия тўғри деб билган фикрдир. Унга кўра, имомдан олдинда турган киши ҳам, сафда бўшлиқ қолдириб намоз ўқиган киши ҳам ихтиёрий ҳолатда туриш жоиз бўлмаган ўринда туриб намоз ўқиди. У киши айтади: «Айтмоқчимизки, жамоат намози имконият даражасида бажарилади. Агар муқтадий имомга ундан олдинда туриб иқтидо қилишдан ўзга чора топмаса, аслида туриши талаб этилган ўринни жамоат намозига қўшилиш учун тарк қилган бўлади. Бу эса жамоатни бутунлай тарк этишдан кўра енгилроқдир» (“Мажмуъ ал-фатово”, 23/406).

Бешинчи сабаб: Бемор киши намозни жамоат билан адо этадиган бўлса ўтириб ўқишига тўғри келса, бир ўзи уйда ўқийдиган бўлса тик туриб адо этса, қай бири афзал? Уламолар бу борада ихтилоф қилганлар.

Ҳанбалийлар иккала ҳолатни ҳам бирдек кўришади, сабаби ҳар икки ҳолатда ҳам бир вожибни тарк этишга тўғри келади (яъни жамоатга қатнашиш ҳам, намозда тик туриш ҳам вожиб).

Иккинчи фикрга кўра, намозни уйда ўқиши керак. Чунки қиёмда туриш муҳимроқ вожибдир.

Учинчи фикрга кўра, бундай киши жамоатга қатнашиши, қиёмда тура олмаса ўтириб бўлса ҳам ўқиши вожибдир. Бу фикрни Шайх Ибн Усаймин раҳимаҳуллоҳ ихтиёр этган.

Бизнинг масаламиз ҳам шунга ўхшайди, балки ундан кўра авлороқ ҳамдир. Чунки гап масжидлар ёпилиши ва жамоат намозлари бекор қилиниши ҳақида кетяти, жамоат йўқолишига таъсир этмайдиган биргина намозхон ҳақида эмас. Узр сабабли, нуқсон билан бўлса-да намозни масжидда жамоат билан адо этиш жамоат умуман бўлмаслигидан кўра яхшироқ эканида шубҳа йўқ.

Олтинчи сабаб: Саҳиҳ ҳадисларда ёмғир сабабли намозларни жамлаш жоизлиги айтилган. Токи, масжидларда жамоат намози ўқилмай қолмасин. Тўғри, бу ҳолатда ҳар бир киши ўз оила аъзолари билан уйда жамоат бўлиши мумкин. Бироқ намозни масжидда жамоат бўлиб адо этишнинг шариатда ўзига хос аҳамияти бор. Жамоатни сақлаб қолиш учун икки намозни жамлаб ўқиш ҳар бир намозни ўз вақтида жамламай ўқишдан ва масжидлар ёпиқ ҳолатда қолишидан кўра яхшироқдир.

Еттинчи сабаб: Сафда бўшлиқ қолдириб намоз ўқиш ҳукмини Шайхулислом Ибн Таймиянинг қуйидаги гапларидан очиқ хулоса қилиш мумкин. Зеро, у киши саф тортиш бўшлиқларни ёпишдан кўра муҳимроқ эканини айтади: «Икки киши жамоатга келса ва сафда бир кишилик бўш жой бўлса, қай бири афзал: иккаласи ҳам саф ортида бирга туришими ёки бири сафни тўлдириб, иккинчиси орқада туришими? Бўшлиқни ташлаб, иккаласи бирга сафланишлари тўғрироқ. Чунки бўшлиқни тўлдириш мустаҳаб, сафланиш эса вожибдир».

Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ икки кишининг сафланиш учун бўшлиқни тарк этишини, шунингдек, узр сабабли бир киши саф ортида якка ўзи туришини жоиз санар экан, бу унинг наздида бўшлиқни тўлдирмаслик сафланишдан кўра енгилроқ эканини англатади. Бизнинг масаламиз ҳам бўшлиқни тўлдирмаслик масаласига яқинроқ. Демак, зарурат учун сафда намозхонлар орасини очиқ қолдириш жоиздир.

Хулоса шуки, намозхонлар юқумли касаллик ва вабо тарқалишидан қўрқиб намозларини сафлар орасида масофа сақлаган ҳолда масжидда жамоат билан адо этишлари масжидлар ёпиқ қолишидан кўра афзалроқдир. Зеро, бу ҳолатда сафда зичлашиб туриш узр сабабли тарк этилмоқда. Қолаверса, намознинг бундан кўра муҳимроқ бўлган вожиблари, шартлари ва рукнларини узр сабабли тарк этиш мумкинлигига шариатимизда кўплаб мисоллар бор.

Шайх Абдураҳмон ал-Баррок ҳафизаҳуллоҳдан сўралди:

Намозни уйда жамоат бўлиб адо этар эканмиз, коронавирус тарқалишидан қўрқиб, ўртамизда бўшлиқ қолдириб ўқияпмиз. Шу ишимиз жоизми?

Шайх бундай жавоб берди: «Аллоҳга ҳамду сано, Пайғамбаримизга салом ва салавот бўлсин. Жамоат намози асносида бирор сабабга кўра намозхонлар бир-бирларидан узоқда сафланишлари жоиздир. Чунки сафлар кетма-кет уланиши вожиб эмас, балки сафларни тўғрилаш ҳамда унда зичлашиб туриш вожибдир. Бироқ вабо юқишидан қўрқиладиган шу каби ҳолатларда зичлашмасликнинг зиёни йўқ, иншооллоҳ. Валлоҳу аълам».

Эслатиб ўтиш лозимки, юқорида айтилган гаплар ҳукумат тарафидан масжидларни вабо кўтарилгунга қадар вақтинча ёпиш тўғрисида кўрсатма келмаган ҳолатга тааллуқлидир. Мазкур ҳолатда то касаллик кўтарилиб, одамлар одатий ҳаётга қайтмагунларича омма манфаати учун ушбу қарорга амал қилиш вожиб бўлади. Валлоҳу аълам.

Фатвони тайёрлашда «Ислом: савол ва жавоб» саҳифасидан фойдаланилди.