Қўлида бўлмаган нарсани сотиш

0

Савол:

Қўлингизда ёки тўлиқ тасарруфингизда бўлмаган мол-мулкни, масалан, ҳали қурилиб битмаган кўп қаватли уйлардаги хонадонни насия ёки нақдга сотиш жоизми?

Жавоб:

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Пайғамбаримизга салавот ва саломлар бўлсин!

Шариатимизда инсон ўз қўлида бўлмаган нарсани сотиши таъқиқланган. Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бир неча ҳадислар келган. Шундай ҳадислардан бирида: “Ўзингда (яъни сенинг мулкинг бўлмаган ва сенинг тасарруфинг остида) бўлмаган нарсани сотма[1], дейилади. Қолаверса, инсон ўзида бўлмаган нарсани сотиши турли хил хусуматлар ва келишмовчиликларга сабаб бўлади. Чунки сотувчи харидор билан келишган вақтдаги нарх товарни топшириш вақтидаги нархдан ўзгариб кетиши эҳтимолдан холи эмас. “Бугунги кунимизда бундай савдога эҳтиёж катта, бундай савдодан қайтарилса инсонлар танг ҳолатга тушиб қолишади”, дейилса, бунинг ҳам шаръий ечими бор. Масалан, бу шаклдаги савдоларда сотувчи харидордан пул олмай, товарнинг тахминий нархини айтиши ва товар келганидан кейин уни хоҳлаган нархида сотиши мумкин. Шунда бу савдо эмас, шунчаки ваъдалашув бўлиб, ҳар иккала тараф ҳам ўз фикридан қайтиш ҳуқуқига эга бўлади. Ёки сотувчи харидорга товар таннархини айтиб, маълум миқдорда товарнинг устига фойда қўйиш шарти билан товарни олиб келиб берса ҳам бўлади.

Бироқ, Ислом Фиқҳ Академияси[2] қуйидаги икки шарт топилган тақдирда қурувчи ташкилотлар ёки турли ишлаб чиқарувчи фирмалар ўз маҳсулотларини ишлаб чиқаришдан олдин сотиши жоиз, деб фатво берган:

  1. Шартномада ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг тури, сифати ва ҳолати ниҳоятда аниқ белгиланиши;

  2. Товарни харидорга топшириш муддати белгиланган бўлиши.

Шу икки шарт топилган тақдирда, маҳсулотни нақд ёки насияга, яъни маълум бир вақт ичида маълум бир миқдордан тўлаб бориш шарти билан сотиш жоиз. Харидор маҳсулот эвазига тўлаган маблағни фоиз шарти билан қарзга олган бўлса, бунинг сотувчига ҳеч қандай алоқаси йўқ ва савдонинг жоиз ёки ножоиз бўлишига таъсир қилмайди. Чунки бу қарз муомаласи (шариатда ҳаром қилинган муомала ҳисоблансада) харидор ва қарз берувчи ўртасидаги масала ҳисобланади, валлоҳу аълам.

[1] Термизий (1232), Насоий (4613), Абу Довуд (3503), Ибн Можа (2187) ва Аҳмад (14887) ривоят қилганлар. Албоний “Ирвоил ғалил” асарида саҳиҳ деган.

[2] Бутунжаҳон Ислом Қурултойи ташкилотига қарашли академия.

Муҳаммад Ҳабибуллоҳ (Акбар Саматов): 1988 йил Самарқанд вилоятида таваллуд топган. Ўрта мактабни тугатганидан сўнг диний илм ўрганиш ниятида Тошкент шаҳридаги Кўкалдош мадрасасига ўқишга кирган. У ерда икки йил таълим олганидан сўнг араб тилини мукаммал ўрганиш мақсадида Миср Араб Республикасига бориб, у ердаги Ал-азҳар университетига ўқишга кирган ва университетнинг Исломий Шариат факултетини тугатган. Бошланғич ва асосий илмини шайх Содиқ Самарқандийдан олган. Шунингдек, Абу Исҳоқ Ҳувайний, Мустафо Адавий, Ториқ Эвазуллоҳ, Ваҳид Абдуссалом Болий, Ҳасан Ёсир каби шайхлардан таълим олган. IxlosOrg саҳифасининг асосчиларидан бири. 2013 йилдан буён Туркияда истиқомат қилиб, даъват ва диний таълим соҳаларида фаолият юритиб келмоқда.

Изоҳ қолдиринг