Маст кишининг талоғи

Маст кишининг талоғи:

Уламолар маст кишининг талоғи инобатга олиниши ёки йўқлиги хусусида икки хил фикр билдирганлар:

Биринчи фикр: маст кишининг талоғи инобатга олинади. Негаки, у содир этган жиноятлари учун жавобгарликка тортилиб, жазоланади. Шундай экан, унинг талоғи ҳам инобатга олиниши зарур. Қолаверса, маст киши ақлининг кетишига ўзи сабабчи бўлиб, унинг бу қилмишига жазо тарзида талоғи инобатга олинади. Бу уламолар ўз фикрларини қўллаб-қувватлаш учун маст кишининг талоғи инобатга олиниши хусусидаги айрим ҳадис, саҳобий ва тобеинларнинг сўзларини келтирадилар. Бироқ уларнинг биронтаси саҳиҳ эмас. Ибн Қаййим роҳимаҳуллоҳ “Зодул маод” асарида улар келтирган далилларни танқид қилган. Тафсилотлар билан танишиш учун мазкур китобга мурожаат қилиш тавсия қилинади[1].

Иккинчи фикр: бу фикрга кўра маст кишининг талоғи инобатга олинмайди. Бу фикр эгалари ўз қарашларини ёқлаш учун бир қанча далиллар келтирганлар:

• Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам зино қилганини тан олиб келган Муоз розияллоҳу анҳудан: “Ақлдан оздингми?… Ароқ (маст қилувчи ичимлик) ичдингми?”[2] – деб сўрадилар. Ҳадисдан кўриниб турибдики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ароқ ичиш билан маст бўлишни жазони соқит қилиш борасида худди ақлдан озишга тенглаштирдилар.

• Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Албатта, амаллар(нинг мақбул ёки номақбуллиги, инобатга олиниш ёки олинмаслиги) ниятларга боғлиқдир”[3]. Маст кишининг нияти йўқдир.

• Аллоҳ таоло шундай дейди: “Эй мўминлар, токи гапираётган гапларингизни билишингиз учун маст ҳолингизда намозга яқин келманглар”. Аллоҳ таоло маст кишининг сўзини инобатга олмади.

Шунингдек, бу фикр эгалари биринчи фикр эгалари келтирган далилларга қуйидагича жавоб бердилар:

Маълумки, инсон мукаллаф бўлиши – унга мажбурият юкланиши учун ақл зарурдир. Маст киши бўлса, мастлиги туфайли ақлини йўқотган. Маст кишининг талоғини инобатга олиш билан уни жазолашга келсак, шариатда унга фақат ҳад – муайян жазо белгиланган бўлиб, қўшимча жазо берилмайди.  Маст кишининг талоғи инобатга олинади, деган уламолар далил сифатида келтирган ҳадисларга келсак, уларнинг барчаси заиф бўлиб, ҳужжатликка ярамайди.

Шундай қилиб, иккинчи фикр устундир. Бу фикр Усмон розияллоҳу анҳунинг фикридир. У шундай дейди: “Маст ва ақлдан озган кишининг талоғидан бошқа барча талоқ инобатга олинади”[4]. Саҳобалардан биронтасининг Усмон розияллоҳу анҳуга хилоф фикр билдиргани маълум эмас. Қолаверса, Умар ибн Абдулазиз ҳам шу фикрда бўлган ва унга биноан ҳукм қилган[5].

Шунингдек, шайхулислом Ибн Таймия ва шогирди Ибн Қаййим бу фикрни устун билганлар. Ундан ташқари шайх Ибн Усаймин ҳам шу фикрни устун билган[6], имом Аҳмад ибн Ҳанбал охир шу фикрга қайтган.

 Танбеҳ:

Борди-ю, эр талоқ қилиш пайтида касаллик ёки ҳушдан кетиш сабабли ақли жойида эмаслигини даъво қилса нима бўлади?

Жавоб: шайхулислом Ибн Таймия фатвосига кўра, агар эрнинг гапига ишонса бўладиган бирон сабаб бўлса, у ҳолда қасам ичиши билан унинг гапи инобатга олинади[7].

  Зодул маод” (5\ 211).

[2] Бухорий (5270), Муслим (1907), Абу Довуд (2201) ва Термизий (1429) ривоят қилган.

[3] Бухорий (1), Муслим (1907), Абу Довуд (2201), Термизий (1647) ва Насоий (1\ 58) ривоят қилган.

[4] Саҳиҳ. Саид ибн Мансур (1112) ва Абдурраззоқ (12308) ривоят қилган.

[5] Саҳиҳ. Саид ибн Мансур (1110) ривоят қилган.

[6] “Ал-ихтиёротул фиқҳийя” (435-бет), “Зодул Маод” (5/ 211) ва “Ал-шарҳул мумтеъ” (5\ 436).

[7] “Ал-ихтиёротул фиқҳийя” (436-бет).