لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيباً مَفْرُوضاً (7)
Эркаклар учун – хоҳ ёш, хоҳ қари бўлсин, – ота-оналари ва яқин қариндошлари қолдириб кетган озми-кўпми меросдан Аллоҳ азза ва жалла фарз қилган ва аниқ белгилаб қўйган ўлчовларда улушлари бор. Аёллар учун ҳам худди шундай.
وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُوْلُوا الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً (8)
Агар мерос тақсимотига майитнинг меросга хақли бўлмаган қариндошлари, етимлар (оталари вафот этиб кетган ёш болалар) ёки мискинлар (умуман мол-давлати бўлмаган камбағаллар) ҳам ҳозир бўлсалар, меросни эгаларига тақсим қилмай туриб, шу молдан уларга ҳам мустаҳаб ўлароқ (яъни эҳсон сифатида) беринглар ва уларга яхши гапириб, чиройли муомала қилинглар!
وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافاً خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً (9)
Одамлар ўзлари вафот этиб, ортларидан ёш ва заиф болаларни қолдириб кетсалар уларга зулм етиши ва қаровсиз қолишларидан қўрққанлари каби бошқалар ҳаққидан ҳам қўрқсинлар. Шунингдек, қўллари остида бўлган етимлар ва бошқалар хусусида Аллоҳдан тақво қилсинлар, уларнинг молларини асраб-авайласинлар, етимларни чиройли тарбия қилсинлар, уларга етадиган озорларни даф қилсинлар, уларга тўғри ва яхши сўзларни айтсинлар!
إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيراً (10)
Етимлар молига тажовуз қилиб, уни ноҳақ ейдиган кишилар билсинларки, қиёмат куни қоринларида аланга оладиган ўтни емоқдалар. Улар яқинда дўзахга кириб, унинг оташида гуриллаб ёнадилар.
يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِنْ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً حَكِيماً (11)
Аллоҳ таоло фарзандларингиз борасида сизларга қуйидагиларни буюради:
Сизлардан бир киши вафот этиб, ўғил-қиз фарзандлар қолдирган бўлса ва улардан бошқа вориси бўлмаса, барча мероси ўша фарзандларига бўлиб, бир ўғилга икки қиз улуши миқдорида берилгай.
Агар фақат қиз фарзандлар қолдирган бўлса ва улар икки ё ундан ортиқ бўлсалар, мероснинг учдан иккиси уларники бўлади.
Агар фақат биргина қиз қолдирган бўлса, у мероснинг ярмини олади.
Агар майитнинг ортида хоҳ ўғил, хоҳ қиз, хоҳ битта, хоҳ кўп фарзанд қолган бўлса ва ота-онаси ҳам бор бўлса, ота-онасидан ҳар бирига мероснинг олтидан бири тегади.
Агар майитнинг фарзанди бўлмаса ва унга ота-онаси ворис бўлса, онасига учдан бири бўлиб, қолгани отасигадир.
Агар майитнинг икки ва ундан ортиқ ака-ука ёки опа-синглиси бўлса, у ҳолда мероснинг олтидан бири онага, қолгани отага бўлиб, ака-ука ва опа-сингилларга мерос йўқдир.
Мерос тақсимотидан олдин майитнинг васияти бажарилади, қарзлари ўталади. Васият қилинган мол мероснинг учдан биридан ошмаслиги шартдир. Меросга ҳақдор бўлган ота-оналарингиз ва фарзандларингиздан қай бирлари сизларга дунё ва охиратингизда кўпроқ фойдаси тегувчи эканини билмайсизлар. Шундай экан, уларнинг бирини бошқасидан афзал кўрманглар! Ушбу ҳукм Аллоҳ томонидан сизларга фарз қилинган ҳукмдир. Шубҳасиз, Аллоҳ бандаларини яхши билувчи ва уларга жорий қилган ҳукмларида ҳикматли зотдир.
وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُم الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلالَةً أَوْ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنْ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ (12)
Эй эркаклар, хотинларингиз вафот этиб, улардан ўғил-қиз фарзанд қолмаган бўлса, қолдирган меросларининг ярми сизларгадир. Агар фарзандлари бўлса, қолдирган меросларининг тўртдан бири сизларгадир. Сизлар бу меросни уларнинг шаръан жоиз васиятлари ижро этилгач ёки зиммаларида бўлган қарзлари ҳақдорларга адо этилгач оласизлар. Эй эркаклар, агар мавжуд хотинларингиздан ёки улардан бошқа хотинлардан ўғил ё қиз фарзандингиз қолмаётган бўлса, сизлар қолдирган мероснинг тўртдан бири хотинларингизга бўлади. Агар ўғлингиз ё қизингиз бўлса, хотинларга сиз қолдираётган молнинг саккиздан бири тегади. Юқорида айтилган тўртдан бир ёки саккиздан бир улуш хотинлар ўртасида тенг тақсимланади. Агар аёлингиз битта бўлса, бу улуш тўла уники бўлади. Ушбу мерос сизлар қилган жоиз васият ижро этилгандан ёки зиммаларингизда бўлган қарз адо этилгандан сўнг берилади. Агар бир эркак ё аёл вафот этса-ю, унинг боласи ҳам, отаси ҳам бўлмаса ва унинг бир онадан туғилган акаси (ё укаси), ёки опаси (ё синглиси) бўлса, улардан ҳар бирига мероснинг олтидан бири тегади. Агар бир онадан туғилган ака-ука ёки опа-сингиллари икки ва ундан кўп бўлса, барчаси учдан бир улушда шерик бўлади ва бу улуш эркак-аёлни ажратмай улар ўртасида баб-баробар тақсим қилинади. Аллоҳ таоло онаси бир ака-ука ва опа-сингилларга белгилаб қўйган бу меросни улар майитнинг қарзлари адо этилгандан ва ворисларга зарари тегмайдиган васияти ижро қилингандан сўнг оладилар. Бу билан Раббингиз сизларга фойдали бўлган амру фармонларни берди. Аллоҳ бандаларини ислоҳ қиладиган нарсаларни яхши билувчи ва уларга жазо беришга шошилмайдиган ҳалим зотдир.
تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (13)
Аллоҳ таоло етимлар, аёллар ва мерос борасида жорий қилган бу ҳукмлар уларнинг ҳамма нарсани билувчи ва ҳикмат соҳиби бўлган Зот ҳузуридан эканини кўрсатувчи илоҳий қонунлардир. Ким Аллоҳнинг бандалари учун жорий қилган бу ва бошқа ҳукмларида Аллоҳ ва Расулига итоат этса, Аллоҳ уни дарахтлари ва қасрлари кўп бўлган, остларидан ширин сувли анҳорлар оқадиган жаннатларга киритади. Улар бу роҳат-фароғатли ҳаётда абадий қоладилар, ундан асло чиқмайдилар. Бу энг буюк бахт-саодатдир.
وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَاراً خَالِداً فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ (14)
Ким Аллоҳ ва Расулига осий бўлса, Аллоҳнинг ҳукмларини инкор қилса, бандаларига жорий қилган шариатга тажовуз қилиб, уни ўзгартирса ёки ҳаётдан четлаштирса, Аллоҳ уни дўзахга киритади. У у ерда хорловчи азоб ичра мангу қолади.
