Чақалоққа оид ҳукмлар (16): Ақиқа вожибми ёки мустаҳаб? (3)

Бўлим

Ақиқани мустаҳаб деганлар бундай дейишди: «Агар ақиқа вожиб бўлганида эди, унинг вожиблиги динда заруратан билинадиган ишлар жумласидан бўлар эди[1]. Чунки ақиқа қилиш уммат орасида кенг тарқалган ва ҳамманинг унга эҳтиёжи бўлган ишдир. Шундай экан, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг вожиб эканини умматга етарли, ҳужжатни қоим қиладиган ва узрга ўрин қолдирмайдиган даражада баён қилиб берган бўлар эдилар».

«У зот ақиқа қилишни одамларнинг хоҳишига ҳавола қилдилар ва: “Кимнинг фарзанди туғилса ва унинг номидан қурбонлик қилишни яхши кўрса (хоҳласа), қилсин”, дедилар».

«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ақиқа қилганлари ақиқанинг вожиб эмас, мустаҳаб эканига далолат қилади».

«Абу Довуд Амр ибн Шуайбдан қуйидаги ҳадисни келтиради: Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам ақиқа ҳақида сўралдилар. Шунда у зот: “Ақиқани ёқтирмайман”, дедилар, «ақиқа» исмини ёқтирмагандай бўлдилар. Кейин бундай дедилар: “Кимнинг фарзанди туғилса ва унинг номидан қурбонлик сўйишни ёқтирса, шундай қилсин. Ўғил бола номидан (ёшда ва шаклда) ўхшаш бўлган икки қўй, қиз бола номидан бир қўй”»[2].

Бу мурсал ҳадисдир. Уни бир жойда «Амр отасидан» дея ривоят қилган ва: «Ўйлашимча, бобосидан», деган[3].

Молик Зайд ибн Асламдан, у Бани Замралик бир кишидан, у отасидан ривоят қилади: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ақиқа ҳақида сўралди. Шунда у зот: “Ақиқани ёқтирмайман”, дедилар, «ақиқа» исмини ёқтирмагандай бўлдилар. Кейин бундай дедилар: “Ким фарзанди номидан қурбонлик қилишни яхши кўрса, қилсин”»[4].

Байҳақий айтади: «Агар бу ҳадисни олдинги ҳадисга қўшсак, ҳар иккиси кучаяди»[5].

Менимча, Амр ибн Шуайб ҳадисини Абдураззоқ «жаййид» (ҳасан) деган ва: «Бизга Довуд ибн Қайс хабар берди: Амр ибн Шуайб отасидан, отаси бобосидан қуйидагича ривоят қилганини эшитдим: “Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ақиқа ҳақида сўралди…”» дея ҳадисни келтирган[6].

[1] Динда заруратан маълум бўлган ишлар деб мусулмонлар орасида ҳукми равшан бўлган, у ҳақда келган далиллар орқали унинг ҳукмида шубҳага ўрин қолмаган ишга айтилади. Масалан, намоз вожиб (фарз) ва ароқ ҳамда зино ҳаром экани каби. «Заруратан билинган» деб номланишининг боиси ҳар бир мусулмон унинг диндан эканини билгани учундир.
[2] Абу Довуд ривояти, 9/614-615, 2842-ҳадис, «Ақиқа боби».
[3] Аввалги манба, 9/614.
[4] Имом Молик (1/418, Муҳаммад ибн Ҳасан ривоятида: 2/652), Абу Довуд (9/614-615, 2842-рақам), Насоий (7/162), Аҳмад (2/194), Ибн Абу Шайба (8/237), Абдураззоқ (4/329) ва Байҳақий («Сунан», 9/301-302; «Шуаб ал-иймон», 15/106) ривоят қилган, Ҳоким саҳиҳ деган (4/23).
[5] Қаранг: «Сунан ал-Байҳақий», 9/300.
[6] Абдураззоқ. «Мусаннаф», 4/329. Қаранг: «Ат-тамҳид», 10/391.