Сила ибн Ашям Адавий

“Сила ибн Ашям улуғ саҳобалар қўлида тарбия топди, уларнинг кўп хислатларидан фойдаланди ва саҳобаларнинг хулқ-атворлари билан хулқланди”

Исбаҳоний

Сила ибн Ашям Адавий… Кечалари жойнамоз устида турувчи обид… Кундузлари жанг майдонида жавлон урувчи паҳлавон мужоҳид.

Кеч кириб, қоронғулик борлиққа ўз пардасини тортиб, одамлар уйқуга ғарқ бўлгач, Сила ибн Ашям туриб, мукаммал таҳорат олар ва уйининг меҳробида қоим ҳолда намозга вужуди билан берилар, Раббига бўлган муҳаббати ортганидан ортар эди. Айниқса, тунги намозга иштиёқи кучли бўлиб, кечанинг охирги қисми кирганида Қуръон тиловатига шўнғиб кетар, Аллоҳнинг Каломини мунгли, ҳазин товушда қироат қилар эди. У Аллоҳ таолодан қўрқуви кучлилигидан гоҳ Қуръон тиловатидан қалбининг туб-тубигача кириб борган ва ақл жавҳарини қамраб олган ҳаловатни топса, гоҳида эса юракни ёриб юборгудек қўрқувни ҳис қиларди. Қизиғи, у уйида бўладими, сафардами, фарқсиз, мана шундай ибодат қилишдан асло сусаймас эди.

Жаъфар ибн Зайд ҳикоя қилади: “Биз мусулмон лашкарлари сафида Аллоҳдан Кобул шаҳри фатҳини сўраб, ғазотга чиқдик. Лашкар ичида Сила ибн Ашям ҳам бор эди. Йўлда эканмиз, қоронғи тушиб, ҳаммаёқни зулмат қоплади. Муносиб жой топиб жойлашдик. Бир оз тамадди қилгач, хуфтон намозини адо этдик ва бир оз дам олиб чарчоқ чиқариш илинжида ҳамма ўз жойига тарқалди. Эл қатори Сила ибн Ашям ҳам ўз жойига бориб дам ола бошлади. Буни кўргач ўзимга ўзим: “Бу одам ҳақидаги: “Кечаси билан ибодат қилиб чиққанидан оёқлари шишиб кетади” деб айтилган гаплар қаерда қолди? Аллоҳга қасамки, шу кечани уни кузатиш билан ўтказаман. Қани, кўрамиз, нима қилар экан”, дедим. Ҳамма чуқур уйқуга кетгач, Сила ибн Ашям ўрнидан туриб, лашкаргоҳдан узоқлаша бошлади. Юриб бориб, шох-шаббаси қуюқ дарахтзор ичига кириб кетди. Дарахтлар баланд-баланд, шохлари қалин ва қўрқинчли эди, гўё асрлар мобайнида инсон қадами етмаган жойга ўхшар эди. Мен унинг орқасидан кузатиб келавердим. Сила ибн Ашям лашкардан узоқлашиб, кўз илғамайдиган ерга келгач, қиблани излаб топди ва такбир айтиб, намоз бошлади. Мен уни узоқдан кузатиб турар эдим. Унинг нурли юзи, аъзоларининг сокинлиги қалбининг хотиржамлигига далолат қилар, гўё у ёлғизликда улфатни, узоқда яқинликни, зулматда нурни топгандай эди. Шу вақт чакалакзорнинг ён тарафидан бир шер биз тарафга кела бошлади. Шерни кўриб қўрқинчдан юрагим ёрилай деди. Еб қўймасин деб, баланд дарахтга чиқиб олдим. Шер Сила ибн Ашямга яқинлашиб келарди. У эса хотиржам намоз ўқишда давом этаверди. Шер бир-икки қадам қолгудек яқин келганида ҳам Сила ибн Ашям унга қарамади, эътибор ҳам бермади, балки намозида давом этганича саждага кетди. Мен энди шер унга ташланиб, еб қўйса керак деб ўйладим. Саждадан бошини кўтариб, ташаҳҳудга ўтирганида шер унинг рўпарасида турар, гўё уни диққат билан кузатар эди. Сила ибн Ашям салом бериб намозни тугатгач, шерга қараб оҳиста бир нима деган эди, шер жимгина келган тарафига қайтиб кетди”. Субҳ бўлгач, бомдод намозини адо этди ва Аллоҳ таолога шундай ҳамду санолар айтдики, мен ҳаётимда бундай ҳамду санони эшитмаган эдим. Сўнг дуо қила бошлади: “Аллоҳим, мени дўзахдан сақлашингни сўрайман. Мендек гуноҳкор банда Сендан жаннатни сўрашга журъат қила оладими”. Шу дуони қайтаравериб-қайтаравериб ўзи ҳам йиғлади, мени ҳам йиғлатди. Сўнг унинг йўқлигини билиб, қидириб қолишмаслиги учун худди ўз жойида тунни ўтказган кишидек бўлиб, лашкарга қўшилиб олди. Мен ҳам кечани ухламай ўтказган, заиф, бўшашган, унинг устига шердан қўрққан ва яна Аллоҳ билади, қай аҳволда, унинг кетидан қайтиб келдим”.

Сила ибн Ашям бирон фурсатни қўлдан бермай, одамларга панд-насиҳат ва мавъизалар қилар эди. Аллоҳ таолонинг йўлига даъват қилишдаги услуби ҳикмат ва гўзал мавъизадан иборат эдики, бу билан у қотган қалбларни юмшатиб, динга мойил қилишни истар эди.

Унинг бу борадаги фаолиятидан баъзи намуналар:

Сила ибн Ашям холи ибодат қилиш учун Басра яқинидаги бир ялангликка чиқиш одати бор эди. Ибодат қилиб ўтирганида унинг ёнидан ёшлигига мағрурланиб, ўйин-кулги ва нафс-ҳавосига эрк бериб, бебошлик қилиб юрган ёш йигитлар ўтиб турардилар. У ҳар сафар уларга дўстона салом бериб, мулойимлик билан: “Йигитлар, нима деб ўйлайсиз, бир қавм катта сафарга отланиб йўлга чиққан, лекин кундузлари йўлидан бурилиб ўйин-кулги билан вақтичоғлик қилган, чарчоғини чиқариш учун эса кечалари дам олиб ухлаган. Шулар қачон сафарларини тугатиб, мақсадларига эришадилар?” дер ва бу сўзини ҳар ўтганларида эринмай такрорлаб тураверар эди. Кунларнинг бирида яна шу сўзини айтганида йигитлардан бири сергак тортиб: “Аллоҳга қасамки, шайх бу сўзи билан бизни назарда тутмоқда. Ҳақиқатда, биз кундузи ўйин-кулги билан оворамиз, кечаси эса уйқуга ғарқмиз”, деди ва дўстларидан ажралиб, ўша кундан бошлаб Сила ибн Ашямнинг этагидан тутди ва то вафот этгунича у билан бирга юрди.

Яна бир мисол: Сила ибн Ашям шогирдлари билан кетаётганида олдиларидан ниҳоятда кўркам, ўзига бино қўйган, изорини узун қилиб, такаббурона ерга судраб юрган бир йигит ўтиб қолди. Буни кўрган шогирдлар чидай олмай, йигитга қаттиқ гапириб, адабини бериб қўймоқчи бўлдилар. Шунда Сила ибн Ашям: “Сизлар индаманглар, мен ўзим гапираман”, деди ва ота ўз жигарбандига кўрсатадиган раҳм-шафқат ва қадрдон дўст дўстига сўзлайдиган оҳангда:

-“Ҳой болам, менинг сенда ҳожатим бор”- деди.

Йигит тўхтаб, сўради:

-“Нима ҳожатингиз бор, амаки”.

-“Изорингни кўтариб олсанг, ҳам кийиминг тоза бўлади, ҳам Раббингга тақво қилишингга ва Пайғамбаринг суннатига яқин бўлишингга сабаб бўлади”.

Йигит: – “Ҳа албатта, хўп бўлади, амаки”- деди ва ўша заҳоти изорини кўтариб олди. Шунда Сила ибн Ашям шогирдларига: “Сиз тутмоқчи бўлган йўлдан бу яхшироқдир. Сизлар уни уриб сўкканингизда, у ҳам уриб сўкар эди. Изори эса ерга судралганича узун бўлиб қолаверарди”- деди.

Бир куни Басралик йигитлардан бири келиб: “Эй Абу Саҳбо, Аллоҳ сизга ўргатган нарсалардан менга ҳам ўргатинг”, деди.

Сила ибн Ашям табассум қилиб деди: “Менга асло ёдимдан чиқмайдиган ўтмишимни эслатиб юбординг. Мен ҳам сен каби йигитлик чоғимда ҳаёт бўлган саҳобаларнинг ҳузурларига бориб: “Аллоҳ ўргатган нарсалардан менга ҳам ўргатинглар” деб айтганимда улар: “Қуръонни нафснинг ҳимоячиси ва қалбнинг ҳузур-ҳаловати қилиб ол. Қуръонга қулоқ сол, ундан сабоқ ол, одамларга Қуръон билан насиҳат қил ва имконинг борича Аллоҳ таолога кўп-кўп дуо қил”, дейишган эди.

Йигит: “Аллоҳ сизни яхшилик билан мукофотласин, мени дуо қилинг”, деди.

Сила ибн Ашям: “Аллоҳ таоло сени боқий нарсага рағбатли ва фоний нарсадан зоҳид қилсин. Сенга қалблар таскин топадиган ва динда суянчиқ бўла оладиган ишончни ато этсин” деб дуо қилди.

Сила ибн Ашямнинг амакисининг қизи бор эди, исми Муоза Адавия эди. Бу қиз мўминлар онаси Оиша разияллоҳу анҳонинг суҳбатларида бўлиб, дарс олган тобеин аёллардан эди. Ҳатто Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ бу аёлдан ҳадис эшитган, ниҳоятда тақводор, покиза, ибодатгўй, дунёдан ўзини тийган эди. Унинг одати, кеч кирганида: “Мана шу менинг охирги кечам бўлса керак” деб, ухламай ибодат қилиб чиқар, кундузи бўлганида эса: “Мана шу менинг охирги куним бўлса керак” деб, ёнбоши ёстиқ кўрмай кунни ўтказар эди. Қишнинг совуқ кунларида: “Совуқдан ухлаб қолиб, ибодатдан қолиб кетмайин” деб, юпунроқ кийиниб оларди. Кечаларни намоз ва Қуръон тиловати билан ўтказар, уйқу бостириб келса ҳовлида айланиб: “Эй нафс, олдинда сени узоқ уйқу кутмоқда. Яқинда қабрда узоқ ётасан. Ё ҳасрат чекиб ётасан ёки шод-хуррам бўласан. Эртага қай ҳолда бўлишни хоҳласанг, бугун шуни ўзинг учун танлаб ол, эй Муоза” деб, уйқуни кетказар эди.

Сила ибн Ашям ўта ибодатгўй ва зоҳид киши бўлиши билан бирга Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг уйланишдаги суннатларидан юз ўгирган эмас эди. Шунинг учун ҳам амакисининг қизи Муозага совчи қўйиб, ўз никоҳига олди. Келиннинг олдига киришидан аввал жияни уни ҳаммомга олиб борди. Кейин келин ўтирган хушбўй исли уйга киритиб юборди. Сила ибн Ашям келин билан бир уйда ёлғиз қолгач, туриб икки ракат намоз ўқий бошлади. Келин ҳам унга эргашиб намоз ўқиди. Икковларини ҳам намознинг сеҳри ўзига тортиб, то тонг отгунига қадар намоз ўқиб чиқдилар. Тонг отгач Сила ибн Ашямнинг жияни келиб, кечасидаги ҳолатдан хабар топгач унга: “Амакижон, амакингизнинг қизи сизга ўзини бағишлаб, никоҳингизга кирса-ю, сиз уни қўйиб, кечаси билан намоз ўқиб чиқдингизми?” деди. Сила ибн Ашям: “Эй жиян, кеча менга ҳам дўзахни, ҳам жаннатни эслатиб қўйдинг. Натижада мен шу иккиси ҳақида фикр юритиб тонг оттириб қўйибман”, деди. “Қандай қилиб, эй амаки?” деди жиян. Сила ибн Ашям: “Кеча мени ҳаммомга олиб борганингда ҳаммомнинг иссиғи менга дўзахнинг оташини эслатиб юборди. Сўнг мени хушбўйланган чимилдиққа киритиб қўйдинг. Унинг хушбўй иси жаннатни ёдимга солди”, деб жавоб берди.

Сила ибн Ашям кўп тавба-тазарру қилувчи, обид ва зоҳидгина бўлиб қолмай, жуда кучли чавандоз ва жасур мужоҳид ҳам эдики, жанг майдонлари у каби ўта шижоатли, ғайратли, довюрак қиличбозларни оз кўрган. Ҳатто ҳар бир мусулмон жамоаси унинг шижоати туфайли катта ғалабага етиш умидида уни ўз сафларида бўлишини орзу қилар эди.

Жаъфар ибн Зайд ҳикоя қилади: “Сила ибн Ашям ва Ҳишом ибн Омир бўлган жамоада ғазотга чиқдик. Душманга рўбарў келганимизда Сила ибн Ашям билан унинг шериги лашкар ичидан  отилиб чиқиб, қилич ва найзаларини ўйнатган ҳолда, ўзларини душман ичига урдилар ва душманнинг олди сафига сезиларли даражада талофат етказдилар. Буни кўрган душман қўмондонлари бир-бирига қараб: “Мусулмонларнинг лашкаридан икки киши бизни шу аҳволга солиб қўйган бўлса, уларнинг барчаси жангга кирса ҳолимиз не кечади. Яхшиси, мусулмонларнинг ҳукми остига кириб, уларга итоат қилайлик”, деди.

Ҳижратнинг етмиш олтинчи йилида Сила ибн Ашям Мовароуннаҳр диёрларига ғазотга чиққан мусулмон лашкарлари билан йўлга тушди. Ўзи билан бирга ўғлини ҳам олган эди. Душман билан тўқнаш келиб, жанг айни қизиган паллада Сила ибн Ашям ўғлига: “Эй ўғлим, олдинги сафга ўтиб, Аллоҳнинг душманларига қарши жанг қил, сени омонати (ҳеч вақт) зое бўлмайдиган Аллоҳга топширдим”, деди. Ҳимматли отанинг жасур ўғли ҳам камондан отилган ўқдай душман ичига кириб, шаҳодат топгунга қадар жанг қилди. Ота ҳам ўғлининг кетидан жангга кириб шаҳид бўлди ва ота-бола бир ерга дафн қилинди. Бунинг хабари Басрага етганида аёллар ҳамдардлик билдириш мақсадида Муоза Адавиянинг олдига бордилар. Муоза уларга: “Мени табриклагани келган бўлсангиз, хуш келибсиз. Аммо менга таъзия билдиргани келган бўлсангиз, қайтиб кетаверинглар. Аллоҳ ажрингизни берсин”, деди.

Бундай олийжаноб, улуғ юзларни Аллоҳ нурли қилсин. Ислом ва мусулмонлар номидан уларга яхши мукофотлар берсин.