Абу Бакрнинг заиф, бечора қулларни озод этиши кейинчалик исломий раҳбарликнинг қийноқларга қарши тузган режасига айланди. Абу Бакр бундан кейин ҳам Исломни қабул қилган қулларни озод этишда давом этди.
Абу Бакр разияллоҳу анҳу Мадинага ҳижрат қилишидан олдин Билолдан ташқари яна олти нафар қулни ҳам озод этган эди.
Улардан бири Омир ибн Фуҳайрадир. У Бадр ва Уҳуд ғазотида қатнашган, Мауна қудуғи жангида шаҳид бўлган.
Иккинчиси Умму Убайс эди.
Учинчиси Зиннийра эди. Зиннийра озод этилгандан сўнг кўзи кўрмай қолади. Шунда Қурайш: “Унинг кўзини Лот ва Уззо кўр қилиб қўйди”, дедилар. Зиннийра: “Байтуллоҳнинг Раббига қасам, бу ёлғон гап, Лот ва Уззо зарар ҳам, фойда ҳам бера олмайди”, деди. Сўнг Аллоҳ унга кўзини қайтариб берди.
Тўртинчи ва бешинчиси Наҳдия ва унинг қизи эди. Она-бола иккиси Бани Абдуд-дор қабиласига мансуб бир аёлнинг чўрилари эди. Абу Бакр уларнинг олдидан ўтиб кетаётган эди. Хожаси уларни тегирмондан ун чиқариш учун жўнатаётиб: “Аллоҳга қасам, мен сизларни асло қулликдан озод этмайман”, деди. Абу Бакр унга: “Эй фалончи, қасамингни буз”, деди. У аёл: “Сенсан ўша икки чўримни бузган, ўзинг озод қил энди”, деди. Абу Бакр: “Қанча берай?” деди. “Шунча бер”, деб баҳосини айтди у. Абу Бакр: “Келишдик, мен уларни сен айтган пулга олдим ва иккисини ҳам чўриликдан озод этдим”, деди. Сўнг уларга: “Хожангизнинг буғдойини ўзига қайтариб беринглар”, деди. Улар: “Эй Абу Бакр, тегирмондан чиқариб берсак-чи?” дедилар. Абу Бакр: “Майли, ўзингиз биласиз”, деди[1].
Ушбу воқеа Ислом адолатли дин эканига далил бўлади. Чунки Абу Бакр сотиб олиб, чўриликдан озод этган она ва қиз унга бемалол ўз фикрларини айта олдилар. Бу эса қул билан хожа ўртасидаги ҳақиқий тенгликка далолат қилади. Абу Бакр жоҳилиятда ҳам, Исломда ҳам ҳурмат-эътиборли, шарафли инсон бўлишига ва уларни чўриликдан озод этган хожа бўлишига қарамай уларнинг фикрларини қабул қилди. Улар мусулмон бўлганлари туфайли қалблари покланиб, собиқ хожаларига гўзал хулқ ила муомала қилдилар. Чўриликдан, зулмдан қутулганларидан кейин буғдойни тегирмондан чиқармай, шундоқ ташлаб кетсалар ҳам бўлар эди. Лекин бунга иймонлари йўл қўймади ва буюрилган ишни охиригача етказиб қўйдилар[2].
Абу Бакр Бани Муаммал хонадони чўрисининг олдидан ўтиб қолди. Бу хонадон Бани Адий ибн Каъб қабиласига мансуб эди. Чўри Исломга киргани учун Умар ибн Хаттоб уни қийноқларга солар эди. Ўша пайт Умар ҳали Исломга кирмаган эди. Умар уни калтаклаб чарчагач: “Мен сени уришдан тўхтаб қолганим учун сендан узр сўрайман, чунки чарчаб қолдим”, дер эди. Чўри: “Аллоҳ ҳам сени шундай қилсин”, дер эди. Абу Бакр уни ҳам сотиб олади[3].
Абу Бакр разияллоҳу анҳу қулларни озод этар, ишсизга иш топиб берар, қариндошчиликни боғлар, бировларнинг оғирини енгил қилар, меҳмонга иззат-икром кўрсатар, ҳақ йўлда одамларга кўмакчи бўлар эди. У жоҳилиятда ҳам маъсият ишларга қўл урмаган эди. Заиф-бечораларга, қулларга раҳм-шафқат кўрсатар эди. Катта маблағ сарфлаб қулларни сотиб олар, сўнг уларни Аллоҳ учун озод этар эди. Ҳолбуки, ҳали қул озод қилишга чорловчи, озод этувчиларга ажр-савоблар ваъда қилувчи оятлар нозил бўлмаган эди[4].
Макка мушриклари Абу Бакрнинг қулларни озод этиш учун катта маблағ сарфлаётганидан ажабландилар. Абу Бакрнинг назарида эса у озод этган қуллар диндаги биродарлари эди. Ер юзидаги барча мушрик ва тоғутлар у озод этган қуллардан биронтасига ҳам тенг эмас эди. Улар билан ер юзида тавҳид давлати қурилади, Исломий гўзал мукаммал маданият барпо этилади. Абу Бакр бу иши билан на мақтов, на обрў-эътибор ва на мол-дунё истади. У ёлғиз Аллоҳнинг розилигини истар эди. Бир куни отаси унга: “Ўғлим, кучсиз қулларни кўп озод этаяпсан, кучли эркак қулларни озод этсанг, керак пайтда улар сени ҳимоя қилар эдилар”, деди. Абу Бакр: “Отажон, мен бу ишимни Аллоҳ учун қилаяпман”, деб жавоб берди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло Абу Бакрнинг шаънини баланд кўтарадиган, қиёматгача тиловат қилинадиган оятлар нозил қилган бўлса ажаб эмас:
“Кимда-ким молини сарфласа ва бу ишида Аллоҳдан тақво қилса, “Ла илаҳа иллаллоҳ” (Аллоҳдан бошқа ҳақ илоҳ йўқ) калимасига, унинг мазмун-моҳиятига ва унга бериладиган мукофотга ишонса, Биз уни яхшилик ва тўғриликка муваффақ этамиз ва ишларини осонлаштириб қўямиз. Кимда-ким молига бахиллик қилса ва Раббининг мукофотидан ўзини беҳожат деб билса, “Ла илаҳа иллаллоҳ” калимасига, унинг мазмун-моҳиятига ва унга бериладиган мукофотга ишонмаса, Биз унга бахтсизлик йўлларини қулай қилиб қўямиз ва бахиллик қилиб бермаган моли дўзахга тушганида унга фойда бермайди. Шубҳасиз, жаннатга олиб борувчи ҳидоят йўлини кўрсатиш ва уни ўз фазл-марҳаматимиз ва ҳикматимиз билан залолат йўлидан ажратиб бериш Бизнинг зиммамиздадир. Охират ва дунё ҳаётининг эгаси ҳам фақат Бизмиз. Эй одамлар, Мен сизларни ловуллаб турган жаҳаннам ўтидан огоҳлантирдим, ҳазир бўлинг! Бу ўтга Аллоҳнинг пайғамбари Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва салламни ёлғончига чиқарган, Аллоҳга ва пайғамбарига иймон келтиришдан ва уларга итоат этишдан юз ўгирган ўта бадбахт одам киради. Кўп савобларни қўлга киритиш мақсадида молини сарфлаган тақводор инсон ундан узоқ қилинади. У молини ўзига бирон яхшилик қилган кишини мукофотлаш учун сарфламайди. Балки у бу иши билан олий Раббининг юзини ва розилигини истайди. Яқинда у Аллоҳ жаннатда ато этадиган мукофотлар билан мамнун бўлади” (Лайл, 5-21).
Саҳобалар ўртасида ўзаро бирдамлик ва ҳамжиҳатлик энг чўққисига чиққан эди. Озод этилган қуллар соф ақида эгасига айланиб, унинг йўлида улкан хизматлар қилдилар. Абу Бакр разияллоҳу анҳу уларни сотиб олиб, сўнг қулликдан озод этиши бу диннинг улуғлигига ва дин унинг қалбида мустаҳкам жойлашганлигига далолат қилади. Бугунги кунда мусулмонлар бу гўзал намунадан ўрнак олишлари, шундай олий ҳис-туйғуларни ҳаётда қайта татбиқ этишлари керак. Шунда мусулмонлар ичида бирдамлик, ҳамжиҳатлик, меҳр-оқибат пайдо бўлади. Акс ҳолда, улар ер юзининг аксар ўлкаларида дин душманлари томонидан оёқости қилинган ҳолда қолаверадилар.
[1] Ибн Ҳишом, “Ас-сийрат ан-набавия”, 1/393-бет.
[2] Абу Шаҳба, “Ас-сийрат ан-набавия”, 1/346-бет.
[3] Ибн Ҳишом, “Ас-сийрат ан-набавия”, 1/393-бет.
[4] Абу Шаҳба, “Ас-сийрат ан-набавия” 1/345-бет.
