Чақалоққа оид ҳукмлар (19): Ақиқада ўғил ва қиз ўртасидаги тафовут ва уламоларнинг бу борадаги ихтилофи

Ўнинчи бўлим

Ақиқада ўғил ва қиз ўртасидаги тафовут ва уламоларнинг бу борадаги ихтилофи

Ушбу бўлим икки масалани ўз ичига олади:

Биринчи масала: Ақиқа ўғил бола номидан суннат бўлганидек, қиз бола номидан ҳам суннатдир. Саҳобалар, тобеинлар ва улардан кейингилардан иборат жумҳур уламолар айтган гап шудир.

Олдинроқ Ибн Мунзир Ҳасан ва Қатоданинг қиз бола номидан ақиқа қилиш шарт эмас, деб айтганларини ривоят қилгани ўтди[1].

Улар бу гапни «Ғулом (ўғил бола) ақиқаси биландир» ҳадисига таяниб айтган бўлсалар керак. Бу ҳадисни Ҳасан ва Қатода Самурадан ривоят қилганлар. Чунки «ғулом» ўғил болани англатади, қиз болани эмас.

Бироқ бу фикрни Умму Курз ривоят қилган ҳадис рад этади. У Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ақиқа ҳақида сўраганида, у зот бундай деганлар: «Ўғил номидан икки қўй, қиз номидан бир қўй (сўйилади). Қўйлар қўчқор бўлса ҳам, совлиқ бўлса ҳам сизларга зарари йўқ». Бу саҳиҳ ҳадисдир. Уни Термизий ва бошқалар саҳиҳ деган[2].

Ойша разияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бизларни ўғил номидан икки қўй, қиз номидан бир қўй сўйиб ақиқа қилишга буюрдилар». Ибн Абу Шайба ривояти. Ҳадис санади аввалроқ ўтди.

Абу Осим айтади: «Бизга Солим ибн Тамим отасидан, у Аъраждан, Аъраж Абу Ҳурайрадан сўзлаб беришича, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Яҳудлар ўғил бола номидан ақиқа қилишади, қиз бола номидан ақиқа қилишмайди. Сизлар ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй сўйиб ақиқа қилинглар”. Ҳадисни Байҳақий мазкур санад билан ривоят қилган»[3].

Молик: «Ўғил бола номидан бир қўй, қиз бола номидан ҳам бир қўй сўйилади. Ўғил ва қиз бу борада тенгдир», деган[4].

Бу фикрга Абу Довуд «Сунан»да ривоят қилган ҳадис ҳужжат қилинди: «Бизга Абу Маъмар Абдулворисдан, у Айюбдан, у Икримадан, у Ибн Аббосдан сўзлаб берди: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳасан ва Ҳусайннинг ҳар бири номидан битта-битта қўй сўйиб ақиқа қилдилар”»[5].

Абу Умар деди: «Жаъфар ибн Муҳаммад отасидан ривоят қилишича, Фотима Ҳасан ва Ҳусайн номларидан биттадан қўй сўйди.

Абдуллоҳ ибн Умар ўғил ва қиз фарзандлари номидан биттадан қўй сўйиб ақиқа қилар эди. Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Али ибн Ҳусайн ибн Али ҳам (Аллоҳ барчаларидан рози бўлсин) Имом Молик каби шу фикрни тўғри деб билган»[6].

Абу Умар айтади: «Ибн Аббос, Ойша ва аҳли ҳадислардан бир жамоат: “Ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй сўйилади”, деганлар. Кейин Умму Курз ҳадиси санадларини зикр қилди ҳамда Амр ибн Шуайб отасидан, отаси бобосидан ривоят қилган: “Ким фарзанди номидан қурбонлик қилишни хоҳласа, қилсин. Ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй”, ҳадисини келтирди»[7].

Аслида ўғил ва қиз орасида тафовут зикр қилинган ҳадис билан Ибн Аббос ривоят қилган Ҳасан ва Ҳусайн тўғрисидаги ҳадис ўртасида зиддият йўқ. Чунки бу ҳадис икки хил кўринишда ривоят қилинган. Биринчиси: «У зот (Ҳасан ва Ҳусайн) номларидан алоҳида-алоҳида қўй сўйдилар». Иккинчиси: «У зот (Ҳасан ва Ҳусайн) номларидан икки қўй сўйдилар». Ровий бу билан «Иккаласининг ҳар биридан иккитадан қўй сўйдилар», деган маънони назарда тутиб, «икки қўй сўйдилар» деб қўя қолган, сўнг маъно билан «алоҳида-алоҳида қўй», деб ривоят қилган бўлса керак.

Менда бундан яхшироқ бошқа жавоб ҳам бор: Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳасан ва Ҳусайн номидан биттадан қўй сўйганлар, уларнинг оналари Фотима ҳам иккита қўй сўйган. Иккала ҳадис ҳам шунга кўра ривоят қилинган. Демак, икки қўйнинг бири Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам тарафларидан, иккинчиси Фотима тарафидан сўйилган. Шундай қилиб, барча ҳадислар ораси мувофиқлашади.

Шариат қоидаси шундай. Аллоҳ таоло эркак ва аёлни афзалликда бир-биридан фарқли қилди. Мерос, товон, гувоҳлик, озод қилиш ва ақиқа каби ишларда аёлни эркакнинг ярмига тенглаштирди. Термизий Абу Умомадан ривоят қилган ва саҳиҳ санаган ҳадисда Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: «Қай бир мусулмон киши бошқа бир мусулмонни озод этса, у (озод этилган) унинг (озод этганнинг) дўзахдан қутилиши(га сабаб) бўлади, унинг ҳар бир аъзоси бунинг ҳар бир аъзосига кифоя қилади. Қай бир мусулмон киши икки мусулмон аёлни озод этса, иккаласи унинг дўзахдан қутилиши(га сабаб) бўлади, иккаласининг биттадан ҳар бир аъзоси бунинг ҳар бир аъзосига кифоя қилади»[8].

Имом Аҳмад «Муснад»да Мурра ибн Каъб ас-Суламийдан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: «Қай бир киши бошқа бир мусулмон кишини озод этса, у (озод этилган) унинг (озод этганнинг) дўзахдан қутулиши(га сабаб) бўлади, унинг ҳар бир аъзоси бунинг ҳар бир аъзоси ўрнига ўтади. Қай бир мусулмон аёл бошқа бир мусулмон аёлни озод этса, у (озод этилган) унинг (озод этганнинг) дўзахдан қутулиши(га сабаб) бўлади, унинг ҳар бир аъзоси бунинг ҳар бир аъзоси ўрнига ўтади»[9]. Абу Довуд «Сунан»да ривоят қилган[10].

Шунга кўра, бирор суннат келмаган тақдирда ҳам ақиқа борасида ўғил ва қиз ўртасида тафовут жорий бўлди. Энди тафовут тўғрисида очиқ айтилган саҳиҳ ҳадислар турганда нима дейиш мумкин?!

[1] Аввалги бўлимга қаранг.
[2] Абу Довуд (2835, 2836), Насоий (7/164-165), Термизий (1516), Ибн Можа (3162) ва Аҳмад (6/381-422) ривоятлари.
[3] «Ас-сунан», 9/301-302; «Шуаб ал-иймон», 15/106.
[4] Қаранг: «Ал-муватто», 1/419; «Ат-тамҳид», 4/314; «Ал-истизкор», 5/555-556.
[5] Ҳадис тахржи аввалроқ ўтди.
[6] Қаранг: «Ат-тамҳид», 4/314; «Ал-истизкор», 5/555-556; «Ал-иёл», 1/205 (Муаллиф: Ибн Абу Дунё).
[7] Қаранг: «Ат-тамҳид», 4/317. Бу бўлимдаги иккинчи масала шудир. Муаллиф бўлим аввалида биринчи масалани айтиб ўтган эди. Кейин шу ердан бошлаб эркак ва аёл ўртасидаги тафовут масаласини баён қилди. Шунингдек, «Зод ал-маод»да ҳам (2/329-332 бетлар ораси) тафовутга далолат қиладиган ҳадислар тўғрироқ ва қабул қилинишга лойиқроқ экани ҳақида саккизта асос келтирган.
[8] Термизий «Сунан»да (5/151) ривоят қилган ва: «Шу санад орқали ҳасан-саҳиҳ-ғариб ҳадис», деган.
[9] «Муснад», 4/235-236. «Ар-рисола» нашрида: 29/599-600.
[10] Абу Довуд (11/702), Ибн Можа (2522), Байҳақий (10/2), Таёлисий (1198) ва Табароний «Ал-кабир»да (755, 756) ривоят қилган, Ибн Ҳажар «Фатҳ ал-Борий»да (5/147) саҳиҳ деган.