Чақалоққа оид ҳукмлар (20): Ақиқадан кўзланган мақсад, ҳикмат ва фойдалар ҳақида (1)

Ўн биринчи бўлим

Ақиқадан кўзланган мақсад, ҳикмат ва фойдалар ҳақида

Халлол «Жомеъ»да айтади: «Ақиқадан кўзланган мақсад ҳамда суннатни жонлантиришда халаф (кейинги)лардан умид қилинадиган нарсалар ҳақида боб».

Сўнг Абу Ҳориснинг ривоятини келтиради. У бу ривоятда Абу Абдуллоҳ (Имом Аҳмад)дан ақиқа ҳақида ушбу саволни сўраган: «Агар ақиқа қилиш учун ҳеч нарсаси бўлмаса-чи?» У (Абу Абдуллоҳ) деди: «Агар қарз олса, Аллоҳ унинг ўрнини тўлдиради, деб умид қиламан. Бу билан суннатни жонлантиради».

Солиҳ отаси (Имом Аҳмад)дан қилган ривоятида: «Агар қарз олса, Аллоҳ тезда унинг ўрнини тўлдиришига умид қиламан. Чунки у Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларидан бирини жонлантирди ва у зотдан келган хабарга эргашди», деган[1].

Ақиқанинг фойдалари:

Ақиқа чақалоқ дунёга келган илк кунларда унинг номидан қилинган, Аллоҳга яқинлаштирадиган қурбонликдир. Чақалоқ унинг ҳаққига қилинган дуодан, уни муборак масканларга олиб боришдан, унинг номидан эҳром боғлашдан ва бошқа ишлардан фойда олганидек унга ақиқа қилинишидан ҳам чексиз даражада манфаатланади.

Ақиқа чақалоқ гаровини ечади, чунки у ақиқаси эвазига гаровда ушлаб турилади. Имом Аҳмад: «(Токи чақалоқ номидан ақиқа қилинмас экан), ота-онасини шафоат қилишдан гаровда ушлаб турилади (яъни ман қилинади)», деган. Ато ал-Хуросоний айтади: «Бола ақиқаси эвазига гаровда бўлади, дегани (унга ақиқа қилинмас экан), ота-она унинг шафоатидан маҳрум этилади, деганидир».

Аллоҳ таоло Исмоил алайҳиссаломга бир қўчқорни эваз қилганидек ақиқа ҳам чақалоққа етадиган зарарлардан эваздир. Дарҳақиқат, жоҳилият аҳли шундай қилар, уни «ақиқа» деб атар ва унинг қони билан чақалоқ бошини булғашар эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам жонлиқ сўйишни ўз ўрнида қолдирдилар, уни «ақиқа» деб номлаш ва боланинг бошига қон суртишни эса бекор қилдилар. Зеро, у зот: «“Ақиқа” деган номни ёқтирмайман» ва «Боланинг бошига қон суртилмайди», деганлар. Яна у зот чақалоқ номидан жонлиқ сўйиш қурбонлик ибодати каби тақво ҳосил қилиш йўлида бўлиши кераклигини хабар берганлар ва: «Ким фарзанди номидан қурбонлик қилишни яхши кўрса, қилсин», деганлар. Шундай қилиб, ақиқани Аллоҳ Исмоил алайҳиссаломга эваз қилган қурбонлик ҳамда Аллоҳга яқинлашиш қабилидаги ибодат сифатида кўрганлар. Шунингдек, Аллоҳнинг шаръий ва қадарий ҳикматига кўра ақиқа боланинг яхши униб-ўсиши, соғлом ҳаёт кечириши, умри узун бўлиши ҳамда шайтон зараридан омонда бўлиши каби ишларга сабаб бўлиши ҳам инкор этилмайди. Сўйилган жонлиқнинг ҳар бир аъзоси боланинг ҳар бир аъзосидан эваз бўлади. Шу боис қурбонлик қилаётганда айтиладиган сўзларни ақиқада ҳам айтиш мустаҳаб саналади.

Абу Толиб айтади: «Абу Абдуллоҳдан сўрадим: “Киши ақиқа қилмоқчи бўлса, қандай (сўзларни) айтади?” У деди: “«Бисмиллаҳ» дейди. Қурбонликда ният қилганидек, ақиқада ҳам бундай ният қилади: «Бу фалончи ўғли фалончининг ақиқаси». Шунинг учун ақиқада ҳам: «Эй Аллоҳ, бу жонлиқ Сен тарафингдан ва Сен учундир», дейди”».

Эҳсон қилиш ва гўшт тарқатиш каби қурбонликда мустаҳаб бўлган ишлар ақиқада ҳам мустаҳаб саналади. Фарзанд номидан жонлиқ сўйиш қурбонлик, шукрона, фидя ва садақа маъноларини ўз ичига олади. Шунингдек, хурсандчилик лаҳзаларида Аллоҳга шукр бажо келтириш ҳамда никоҳдан кўзланган энг олий мақсад бўлмиш Аллоҳнинг фарзанд неъматини эълон қилиш учун дастурхон ёзиш ҳам шулар жумласидан. Модомики ушбу неъмат дунёга келишига восита бўлган никоҳ сабабли дастурхон ёзиш машруъ бўлар экан, никоҳдан кўзланган олий мақсад амалга ошгани муносабати билан таом едириш машруъ бўлиши янада авлороқдир[2].

Ақиқа биз юқорида айтиб ўтган ҳикматларни қамраб олган сўйиш тартиби ила жорий бўлар экан, чақалоқ борасида жорий этилган бу шариатдан кўра яхшироқ ва қалбларга ёқимлироқ шариат йўқдир.

Бинобарин, никоҳ ва бошқа муносабатларда таом едириш суннати жорий қилинди. Чунки у Ислом аҳкомларини жорий этиш ҳамда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам қиёмат куни бошқа умматлар олдида фахрланадиган мусулмон уммати кўпайишига ҳисса қўшиш билан хурсандчилик изҳор қилиш демакдир. Зеро, ушбу исломий удум Аллоҳга бандалик қилиш ва душманлар аламини орттиришдир.

[1] Бу ривоятлар манбаси аввалроқ берилди.
[2] Қаранг: Ибн Қудома. «Ал-муғний», 13/399-400.