Чақалоққа оид ҳукмлар (27): Туя ва мол каби қўйдан бошқа ҳайвон билан ақиқа қилса бўладими?

Ўн олтинчи бўлим

Туя ва мол каби қўйдан бошқа ҳайвон билан ақиқа қилса бўладими?

Қўйдан бошқа ҳайвон унинг ўрнини босиш-босмаслиги тўғрисида уламолар ихтилоф қилдилар.

Ибн Мунзир айтади: «Қўйдан бошқа ҳайвон билан ақиқа қилиш борасида уламолар ихтилоф қилдилар. Бизга ривоят қилиб беришларича, Анас ибн Молик фарзанди номидан туя сўяр эди.

Абу Бакрадан ривоят қилинишича, у ўғли Абдураҳмон номидан туя сўяди, сўнг у билан Басра аҳлини таомлантиради»[1].

Кейин Ҳасандан: «Анас ибн Молик фарзанди номидан туя сўяр эди», деган сўзини ривоят қилиб келтиради.

Сўнг Яҳё ибн Яҳё ҳадисини зикр қилади: «Бизга Ҳушайм Уяйна ибн Абдураҳмондан хабар беришича, у отасидан қуйидагича ривоят қилади: “Абу Бакранинг ўғли Абдураҳмон туғилди. У Басрада туғилган биринчи фарзанди эди. Шунда (Абу Бакра) унинг номидан туя сўйди ва басраликларга едирди”»[2].

Айримлар бунга эътироз билдириб: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй сўйишга буюрганлар. Ундан бошқаси билан ақиқа қилиш жоиз эмас», дейишди.

Бизга Юсуф ибн Моҳакдан ривоят қилиб берилишича, у Ибн Абу Мулайка билан Ҳафса бинти Абдураҳмон ибн Абу Бакр ҳузурига кирди. Ҳафса Мунзир ибн Зубайрга ўғил туғиб берган эди. Шунда мен (яъни Юсуф): «Ақиқада туя сўймайсизми?» дедим. Шунда аёл деди: «Аллоҳ сақласин! Аммам: “Ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй (ақиқа қилинади)”, дер эди»[3].

Молик айтади: «Ақиқада қўчқор сўйиш менга мол сўйишдан суюклироқ, қўй сўйиш туя сўйишдан суюклироқдир. Ҳажда қурбонлик учун мол ва туя сўйиш менга қўй сўйишдан кўра суюклироқ, туя сўйиш мол сўйишдан суюклироқдир»[4].

Ибн Мунзир деди: «Ақиқада туя ва мол сўйса бўлаверади, дейдиганлар Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу сўзларини далил қилсалар керак: “Ўғил бола учун ақиқа қилинади. Унинг номидан қон оқизинглар”. Бу ерда муайян ҳайвон қони айтилмади. Шу хабарннг зоҳирига кўра, чақалоқ номидан нима сўйилса ҳам ақиқа ўрнига ўтаверади…

Кимдир бундай дейиши ҳам мумкин: «Бу ҳадис (нима назарда тутилгани аниқ баён қилинмаган) мужмалдир. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Ўғил бола номидан икки қўй, қиз бола номидан бир қўй (сўйилади)”, деган гаплари эса муфассар (шарҳланган)дир. Муфассар мужмалдан авлодир”»[5].

[1] Қаранг: Ибн Мунзир. «Ал-ишроф», 3/415-416.
[2] Аввалги манба.
[3] «Ал-ишроф», 3/416. Шунингдек, «Сунан ал-Байҳақий»га (9/301) қаранг. Унда: «Айтилишича, унинг номидан туя сўйилди», дейилган.
[4] «Ал-ишроф», 3/416. Шунингдек, қаранг: Ибн Абдулбар. «Ат-тамҳид», 4/315.
[5] «Ал-ишроф», 3/416. Шунингдек, қаранг: Мовардий. «Ал-ҳовий ал-кабир», 127-128; Рофеий. «Фатҳ ал-азиз», 12/170.