Заковати ва даҳолигидан намуналар
“Абу Ҳанифа дин ҳурматини қаттиқ ҳимоя қилувчи, кўп тафаккур қилувчи ва камгап инсон эди”. (Имом Абу Юсуф)
Бир куни Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ Имом Молик олдига кирганида унинг мажлисида катта жамоат йиғилиб ўтирган эди. Гаплашиб бўлиб чиқиб кетганидан сўнг Имом Молик ўтирганлардан: “Бу киши ким эканини биласизларми?” деб сўради.
Улар: “Йўқ, билмаймиз”, дейишди.
Имом Молик деди: “Бу киши Нўъмон ибн Собит бўлади. Агар у: “Мана шу устун олтиндир” деса, айтган сўзига далил келтира олади ва ҳақиқатда шундай бўлиб чиқади”.
Имом Молик Абу Ҳанифанинг далил-ҳужжатлари кучлилиги, ҳозиржавоблиги ва фикрининг ўткирлиги ҳақида айтган бу сўзларида асло муболаға йўқ.
Зеро, Абу Ҳанифа фикр ва ақида борасида у билан баҳс-мунозарага киришган кишиларни қандай боши берк кўчага олиб кириб қўйгани ҳақидаги мисоллар тарих ва сийрат китобларида тўла. Буларнинг бари Имом Моликнинг: “Агар у олдингда турган бир уюм тупроқни тилло деб айтса, унинг бу даъвосига келтирган далилларига таслим бўлишдан бошқа чоранг йўқ”, деган сўзларини қувватлайди.
Шундай экан, ҳақни ҳимоя қилиб, ҳақ учун тортишар экан, қандай ғолиб бўлмасин?
Кўфада одамлар ичида обрў қозонган, уларга гапи ўтадиган бир киши бор эди. Шу киши Усмон ибн Аффон разияллоҳу анҳуни асли яҳудий бўлган, Исломга киргандан кейин ҳам яҳудийлигида қолган, деган бўҳтон гапни тарқатиб юрган экан.
Бу гап Абу Ҳанифанинг қулоғига етгач, ўша кишининг уйига борди ва унга: “Шогирдларимдан бирига қизингизни сўраб келдим”, деди.
Ҳалиги киши:
Хуш келибсиз, сиздек инсоннинг совчилигини қайтариб бўладими, эй Абу Ҳанифа! Лекин куёв бўлмиш ким экан? – деди.
У йигит қавми орасида обрўси ва бойлиги билан танилган. Ўзи ўта саховатли. Аллоҳнинг китобини тўла ёд олган, бутун тунни намоз билан ўтказади. Аллоҳдан қўрқиб, кўп йиғлайдиган тақводор инсон, – деди Абу Ҳанифа.
Бай-бай, эй Абу Ҳанифа, куёвда сиз айтган сифатларнинг баъзилари бўлса, нафақат бизга, ҳатто мўминлар амирининг қизига совчи қўйишга ҳам лойиқ қилиб қўяди-ку!
Бироқ унинг бир сифати бор, буни ҳам билишингиз лозим.
Нима экан?
Унинг асли яҳудий.
Киши сакраб ўрнидан туриб: – Яҳудий?! Эй Абу Ҳанифа, қизимни яҳудийга беришимни хоҳлайсизми?! Аллоҳга қасамки, у одамда авалгилар ва охиргиларнинг барча яхши сифатлари жамланган бўлса ҳам унга қизимни бермайман, – деди.
Абу Ҳанифа жавоб берди: – Ўз қизингни яҳудийга беришни хоҳламайсан, буни ўзингга эп кўрмайсан-у, Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам бир эмас, икки қизларини яҳудийга берганлар, деб одамларга уқтирмоқчи бўласанми?!
Киши қўрқувдан титраб: – Тавба қилдим, айтган бу ёмон сўзим ва уйдирган бўҳтонимни Аллоҳ кечирсин, астағфируллоҳ, тавба қилдим, – деб қолди.
Яна бир воқеа: Кунларнинг бирида хаворижлардан бўлган Заҳҳок Шорий исмли кимса Абу Ҳанифа ҳузурига келиб: “Эй Абу Ҳанифа, тавба қил”, деди. Абу Ҳанифа:
Нимадан тавба қилай? – деб сўради.
Алий билан Муовия ўртасида юзага келган ишда ҳакам тайинланиши жоиз иш эди, деган сўзингга тавба қил.
Шу масала хусусида мен билан мунозара қилишга розимисан?
Розиман.
Баҳслашаётган масаламизда келишолмай қолсак, ким ўртамизда ҳакамлик қилади?
Хоҳлаган кишингни ҳакам қилишинг мумкин.
Абу Ҳанифа хавориж билан бирга келган шеригига қараб: – Биз келиша олмаган масалада сен ўртамизда ҳукм чиқарасан, – деди.
Сўнг хаворижга: – Дўстинг ўртамизда ҳукм чиқаришига мен розиман, сен ҳам розимисан? – деди.
Хавориж мамнун ҳолда: – Розиман, – деди.
Шунда Абу Ҳанифа: – Ҳолингга вой бўлсин! Иккаламизнинг ўртамизда содир бўлган келишмовчиликда ҳакам тайинлашни мумкин дейсан-у, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг икки саҳобаси ўртасида ҳакам тайинлашни инкор қиласанми?! – деди.
Хавориж довдираб, индаёлмай қолди.
Ислом ерларида ёмонлик уруғини сепган, адашган жаҳмия фирқасининг асосчиси Жаҳм ибн Сафвон Абу Ҳанифанинг олдига келиб: “Айрим масалаларда сен билан гаплашиб олгани келдим”, деди.
Абу Ҳанифа: “Сен билан гаплашишни ўзимга ор деб биламан. Сен айтаётган гапларни гапириш ловуллаб турган ўтга кириш билан баробардир”, деди.
Мен билан аввал кўришмаган, сўзимни эшитмаган бўлсанг, қандай қилиб менинг устимдан бундай ҳукм чиқаряпсан? – деди Жаҳм.
Менга айтишларича, сен қибла аҳли бўлган киши айтмайдиган гапларни айтар экансан, – деди Абу Ҳанифа.
Мендан эшитмай туриб, устимдан ҳукм қиласанми?
Сенинг бу гапларинг машҳур бўлиб кетган. Уларни хос кишилар ҳам, омма халқ ҳам билади. Шундай экан, сени бу сўзларинг билан айблашга ҳақлиман.
Сендан фақат иймон ҳақида сўрайман, холос.
Сен шу пайтгача иймон ҳақида билмадингмики, у ҳақда мендан сўрасанг?!
Иймонни биламан, лекин унинг бир турида шак қилиб қолдим.
Иймонда шак қилиш куфрдир.
Токи мендан куфр сўзни эшитмагунингча менга куфр тамғасини босишинг сенга ҳалол эмас.
Хоҳлаган масалангни сўра.
Менга айт-чи, қалби билан Аллоҳни таниган, Аллоҳ ёлғиз, Унинг шериги ва ўхшаши йўқ деб эътироф этган, Уни сифатлари билан таниган, бирон нарса У Зотга ўхшаш эмас деб билган, бироқ иймонни тили билан эълон қилмай вафот этган киши мўмин бўлиб ўладими ё кофир бўлибми?
Қалби билан билганини тили билан очиқ айтмаган бўлса, модомики тили билан айтишга бирон моне бўлмас экан, кофир бўлиб ўлади ва дўзах аҳлидан бўлади.
Аллоҳни ҳақиқий таниган бўлса, қандай қилиб мўмин бўлмайди?
Агар сен Қуръонга иймон келтирган бўлсанг ва уни ҳужжат деб билсанг, сенга Қуръондан гапираман. Агар Қуръонга иймон келтирмаган бўлсанг ва уни ҳужжат деб билмасанг, Исломга мухолиф бўлганлар билан қандай гаплашсак, сен билан ҳам шундай гаплашаман.
Мен Қуръонга иймон келтирганман ва уни ҳужжат деб биламан.
Унда эшит, Аллоҳ таоло иймон келтиришни икки аъзо – қалб ва тил билан қилди, уларнинг бири билан эмас. Аллоҳнинг Китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадислари бунинг исботига тўла.