Чақалоққа оид ҳукмлар (30): Ота-онаси унга ақиқа қилмаган киши вояга етгач ўзига ўзи ақиқа қиладими?

Ўн тўққизинчи бўлим
Ота-онаси унга ақиқа қилмаган киши вояга етгач ўзига ўзи ақиқа қиладими?

Халлол айтади: «Ёшлигида унинг номидан ақиқа қилинмаган киши улғайгач ўзининг номидан ақиқа қилиши мустаҳаб экани ҳақидаги боб». Сўнг Исмоил ибн Саид аш-Шоланжий «Масоил»да бундай деганини келтиради: «Имом Аҳмаддан сўрадим: “Бир кишига отаси унга ақиқа қилмагани ҳақида хабар берса, ўзи учун ақиқа қилиши вожибми?” Имом: “Бу отанинг вазифаси”, деди»[1].

Маймуний «Масоил»да айтади: «Абу Абдуллоҳдан: “Кичиклигида ақиқа қилинмаган бўлса, катта бўлгач ақиқа қиладими?” деб сўрадим. Шунда у катта одам номидан ақиқа қилиниши ҳақида ривоят келтирди ва уни заиф санади. У ёшлигида ақиқа қилинмаган бўлса катта бўлганида ақиқа қилишни яхши деб ҳисоблаб: “Бирор киши шундай қилса, макруҳ деб билмайман”, деганини кўрганман».

Бошқа ўринда Абдулмалик менга бундай деди. «Абу Абдуллоҳдан: “Катта бўлганида ўз номидан ақиқа қиладими?» деб сўрадим. У: “Катта киши тўғрисида бирор хабар эшитмаганман”, деди. Мен: “Отаси камбағал бўлса, кейинроқ бойиса ва ўғлини ақиқасиз қолдирмасликни хоҳласа, нима қилади?» дедим. У: “Билмайман, катта тўғрисида ҳеч нима эшитмаганман”, деди. Сўнг менга бундай деди: “Ким шундай қилса, яхши иш қилган бўлади. Айрим кишилар ақиқани вожиб дейди”».

Халлол деди: «Менга Абул Мусанно ал-Анбарий хабар беришича, Абу Довуд уларга бундай деган экан: “Имом Аҳмад Ҳайсам ибн Жамилдан ушбу ҳадисни айтаётганини эшитдим. Ҳайсам Абдуллоҳ ибн Мусаннодан, у Сумомадан, у Анасдан ривоят қилишича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзларининг номидан ақиқа қилдилар”»[2].

Аҳмад деди: «Абдуллоҳ ибн Муҳаррар Қатодадан, у Анасдан ривоят қилган «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари номидан ақиқа қилдилар» деган ҳадис мункардир». У Абдуллоҳ ибн Муҳаррарни заиф ровий ҳисоблар эди.

Халлол айтади: «Бизга Муҳаммад ибн Авф ал-Ҳимсий хабар берди: “Бизга Ҳайсам ибн Жамил Абдуллоҳ ибн Мусаннодан, у Анас разияллоҳу анҳу хонадонидан бўлган бир кишидан ривоят қилиб сўзлаб беришича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам пайғамбар бўлганларидан сўнг ўзларига ақиқа қилганлар”»[3].

«Мусаннафи Абдураззоқ»да келади: «Бизга Абдуллоҳ ибн Муҳаррар Қатодадан, у Анасдан сўзлаб беришича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам пайғамбарлик келганидан сўнг ўзларига ақиқа қилдилар». Абдураззоқ айтади: «Шу ҳадис сабабли Ибн Муҳаррардан ҳадис олмай қўйганлар»[4].

[1] Қаранг: Ибн Ҳажар. «Фатҳ ал-Борий», 9/595.
[2] Ҳадисни бу санад билан Таҳовий «Мушкил ал-осор»да (3/78-79), Табароний «Ал-авсат»да (1/529, 998-рақамли ҳадис) ва Байҳақий (9/300) ривоят қилган. Ҳайсамий «Мажмаъ аз-завоид»да (4/59) бундай деган: «Баззор ва Табароний «Ал-авсат»да ривоят қилган. Табаронийнинг ровийлари «Саҳиҳ»нинг ровийларидир, фақат Ҳайсам ибн Жамилдан ташқари. У «сиқа» (ишончли) ровий саналади».
[3] Қаранг: Ибн Қудома. «Ал-муғний», 13/397; Мовардий. «Ал-ҳовий ал-кабир», 15/129.
[4] Абдураззоқ «Мусаннаф»да (4/329) ва Баззор (7281-рақам) ривоят қилган ва: «Бу ҳадис фақат Абдуллоҳдан ривоят қилинган ва у заиф ровийдир», деган. Шунингдек, ҳадисни Ибн Адий «Ал-комил»да (5/21) ва Ибн Ҳиббон «Ал-мажруҳин»да (2/23) келтирган.
Ҳофиз Ибн Ҳажар «Фатҳ ал-Борий»да айтади: «Ҳадисни Абу Шайх бошқа икки санад билан ривоят қилган. Биринчиси Исмоил ибн Муслим Қатодадан қилган ривояти. Исмоил заиф ровийдир. Иккинчиси Абу Бакр ал-Мустамлий Ҳайсам ибн Жамил ва Довуд ибн Муҳаббардан, у иккаласи Абдуллоҳ ибн Мусаннодан, у Сумомадан, у Анасдан қилган ривоят. Довуд заиф, бироқ Ҳайсам «сиқа» (ишончли) ровийдир. Абдуллоҳ эса Бухорийнинг ровийларидандир. Ҳадиснинг санади «қавий» (кучли)дир. Яна ҳадисни Муҳаммад ибн Абдулмалик ибн Айман Иброҳим ибн Исҳоқ ас-Саррождан, у Амр ан-Ноқиддан ривоят қилган. Шунингдек, Табароний «Ал-авсат»да Аҳмад ибн Масъуддан, иккиси Ҳайсам ибн Жамилнинг ўзидан ривоят қилганлар. Агар Абдуллоҳ ибн Мусанно ҳақида айтилган гаплар бўлмаганида эди, бу ҳадис саҳиҳ ҳадис бўлар эди».