Чақалоққа оид ҳукмлар (33): Ақиқани сўйишда нима дейилиши ҳақида

Йигирма биринчи бўлим
Ақиқани сўйишда нима дейилиши ҳақида

Ибн Мунзир айтади: «Номидан ақиқа қилинувчининг исмини айтиш ҳақида. Бизга Абдуллоҳ ибн Муҳаммад отасидан, отаси Ҳишомдан, у Ибн Журайждан, у Яҳё ибн Саиддан, у Амрадан, Амра Ойша разияллоҳу анҳодан ривоят қилиб сўзлаб беришича, Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Чақалоқ исмини айтиб сўйинглар ва бундай денглар: Аллоҳ номи билан. Эй Аллоҳ, бу Сенинг учундир ва Сенга қайтажак. Бу фалончининг ақиқаси”»[1].

Ибн Мунзир деди: «Чақалоқ номини айтиш яхшидир. Агар ақиқани ният қилса-ю, ҳеч нима айтмаса ҳам кифоя қилади, иншооллоҳ»[2].

Халлол айтади: «Ақиқани сўйишда нима дейилиши ҳақидаги боб. Менга Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Матар ва Закариё ибн Яҳё хабар беришларича, уларга Абу Толиб бундай деган экан: “Мен Абу Абдуллоҳдан: «Киши ақиқа қилмоқчи бўлса нима дейди?» деб сўрадим. У деди: «Бисмиллаҳ, дейди. Қурбонликда ният қилганидек ақиқа учун ҳам ният қилиб: «Бу фалончи ўғли фалончининг ақиқаси», дея сўяди”».

Бунинг зоҳиридан кўринишича, у киши ният ҳамда лафзни тенг эътиборга олди. Бунинг мисоли, киши бошқанинг номидан эҳром боғлаш асносида бирданига ният ва талаффуз билан: «Эй Аллоҳ, фалончининг номидан чақириғингга лаббай дейман ёки фалончи номидан эҳром боғлайман», деганига ўхшайди.

Бундан олинадиган фойда шуки, агар кимдир бирор кишига амал савобини бағишласа, унинг номидан ният қилади ва: «Эй Аллоҳ, бу фалончи номидан, ёки бунинг савобини фалончига етказ», дейди.

Айримлар айтишича, у мазкур гапни шартга боғлаб: «Эй Аллоҳ, агар мендан бу амални қабул қилган бўлсанг, савобини фалончига бер», дейиши керак. Чунки у ўзидан бу амал қабул қилинган ё қилинмаганини билмайди.

Бироқ бунга ҳожат йўқ, ҳадис ҳам уни рад этади. Чунки Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам Шубрума исмли шахс номидан «лаббайка» айтаётган кишига: «Эй Аллоҳ, ушбу эҳром боғлашимни мендан қабул қилган бўлсанг, уни Шубрума номидан қил, дегин», деб ўргатмадилар[3]. Бирор яқини номидан ҳаж қилиш ҳақида у зотдан сўраган ҳеч бир кишига бунга ўхшаш гап айтмадилар. Бу тўғрида бирорта ҳадисда келмаган. У зотнинг йўллари эргашишга энг ҳақли йўлдир.

Шунингдек, салафлардан ҳеч бири ўзганинг номидан қилмоқчи бўлган қурбонлик ва ақиқа каби бирор амалини ҳеч қачон шартга боғлагани китобларда айтилмаган. Балки улардан: «Эй Аллоҳ, бу фалончи ўғли фалончи номидан», деганлари нақл этилган. Шу етади. Зеро, Аллоҳ ўзи қабул этган амалнигина эгасига етказади. Бағишловчи уни шарт қиладими, қилмайдими, муҳим эмас. Валлоҳу аълам.

[1] Шунингдек, Абдураззоқ (4/330), Абу Яъло (4/301) ва Байҳақий (9/304) ривоят қилган, Ҳоким (4/237) саҳиҳ деган, Заҳабий уни маъқуллаган. Ҳайсамий айтади: «Ҳадисни Абу Яъло ва Баззор ривоят қилган, ровийлари саҳиҳнинг ровийларидир, Абу Яълонинг шайхидан ташқари. Чунки мен уни танимайман». Ибн Абу Шайба (12/329-330) Ҳишом ад-Дустувоийдан, у Қатодадан ривоят қилган санадда эса бундай дейилади: «Ақиқада ҳам худди қурбонликдаги каби “Бисмиллоҳ, бу фалончининг ақиқаси” деб айтади». Саид Қатодадан келтирган ривоятда эса бундай қўшимча қилинади: «Эй Аллоҳ, бу Сен учун ва Сенга қайтажак. Бу фалончининг ақиқаси. Бисмиллаҳ, Аллоҳу акбар», дейди ва сўяди». Қаранг: «Фатҳ ал-Борий», 9/734.
[2] Қаранг: «Ал-ишроф ала мазоҳиб ал-уламо», 3/420.
[3] Абу Довуд «Сунан»да (7/160) «Маносик» китобида «Ўзганинг номидан ҳаж қилмоқчи киши ҳақидаги боб»да Ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилади: «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам «Шубруманинг номидан лаббай», дея талбия айтаётган кишини кўриб, ундан “Шубрума ким?” деб сўрадилар. Шунда ҳалиги одам: “Шубрума менинг акам ёки қариндошларимдан бири”, деб жавоб беради. У зот: “Ўзинг ҳаж қилганмисан?” деб сўрадилар. “Йўқ”, деди киши. “Аввал ўзинг ҳаж қилиб, кейин Шубруманинг номидан ҳаж қил”, дедилар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам».