Муслима аёлнинг дастури (18): Рўза аҳкомлари

Рўза аҳкомлари

Рўза (арабча “савм”) сўзининг луғавий маъноси “бирон нарсадан тийилиш” демакдир.

Шариатда рўза тушунчаси ният қилган ҳолда субҳи содиқдан то қуёш ботгунга қадар рўзани бузувчи амаллардан тийилиш демакдир.

Рўзанинг машруъ бўлишидаги ҳикматлар

Рўза нафсни (разил ахлоқлар ва тубан истак-хоҳишлардан) поклайди ва тозалайди. Маълумки, шайтон одам боласининг қон томирлари бўйлаб юради. Рўза тутиш эса инсон танасидаги шайтон юрадиган йўлларни торайтиради.

Шунингдек, рўза камбағал бечораларга раҳм-шафқат қилишга ва уларнинг қийинчиликларини ҳис этишга ундайди.

Рўзанинг турлари

Биринчи тур: фарз рўза. Фарз рўза ҳам ўз навбатида уч қисмга бўлинади:

• Аллоҳ таоло фарз қилган рўза: рамазон рўзаси.

• Бирон сабабга боғлиқ бўлган фарз рўза: каффорат рўзаси.

• Инсон ўзига ўзи фарз қиладиган рўза: назр рўзаси.

Иккинчи тур: мустаҳаб рўза. Душанба ва пайшанба кунларнинг рўзаси каби.

Учинчи тур: ҳаром рўза. Икки ҳайит ва ташриқ кунлари рўза тутиш каби.

Тўртинчи тур: макруҳ рўза. Ҳар доим (умрбод) рўза тутиш каби.

Рамазон рўзасининг ҳукми

Рамазон рўзаси Ислом рукнларидан бири бўлиб, унинг фарзлигига бутун мусулмонлар ижмо қилишган.

Рўзанинг рукнлари

Рўзанинг иккита рукни бор:

Биринчи: ният қилиш.

Иккинчи: субҳи содиқдан то қуёш ботгунга қадар рўзани бузувчи амаллардан тийилиш.

Рўзанинг фарзлиги

Рамазон рўзаси эс-ҳуши жойида, балоғатга етган, соғлом ва муқим мусулмонга фарздир. Шунингдек, аёл киши ҳайз ва нифосдан пок бўлиши лозим.

Рамазон ойи рўзасининг бошланиши

Рамазон ойи рўзасининг фарзлиги рамазон ойининг киргани маълум бўлиши билан бошланади. Ойнинг киргани янги ойни (ҳилолни) кўриш билан ёки шаъбон ойининг ўттизинчи куни тўлиқ бўлиши билан маълум бўлади.

Рўза тутмасликни жоиз қилувчи узрлар:

1. Касаллик. Ишончли мусулмон шифокор рўза тутиш касал қилиши ёки касаллик тузалишини кечиктиришига гувоҳлик берса, рўза тутмаслик жоиз. Сўнгра бошқа кунларда тутмаган кунларининг қазосини тутиб беради.

2. Ҳомиладор ва эмизувчи аёл. Улар тутолмаган кунларининг қазосини тутиб беришади, лекин фидя беришмайди.

3. Сафарда бўлиш. Сафарда бўлган аёл рўза тутиш ёки тутмасликда ўзига осон бўлганини қилиши афзалдир. Агар рўза тутиш ва тутмаслик бир хил бўлса, рўза тутгани афзал, чунки зиммасидаги фарзни тезроқ адо қилган бўлади. Лекин қийналиб рўза тутиши макруҳдир.

4. Ҳайз ва нифос. Бу ҳолатдаги аёлнинг рўза тутмаслиги вожибдир.

5. Рўза тутишдан доимий равишда ожиз бўлиш. Қари кампир ва тузалишидан умид йўқ бўлган касалликка чалинган аёл рўза тутмайди ва ҳар кунги рўзаси учун битта мискинга таом беради.

Рўзанинг мустаҳаблари:

1. Қуёш ботгани аниқ бўлгандан кейин оғизни тезроқ очиш;

2. Янги пишган хурмо билан, у йўқ бўлса, қуруқ хурмо билан, у ҳам йўқ бўлса, сув билан оғиз очиш;

3. Ифторлик қилгандан кейин ушбу дуони айтиш: “Заҳабаз-зомаъ вабталлатил уруқ ва сабатал-ажру иншааллоҳ”. Маъноси: “Чанқоқ кетди, томирлар ҳўлланди ва иншааллоҳ ажр собит бўлди” (Абу Довуд ривояти).

4. Саҳарликни сўнгги вақтига қадар кечиктириш;

5. Садақа бериш ва эҳсон қилишни кўпайтириш, зикр ва Қуръон тиловати билан машғул бўлиш;

6. Рўза тутишга муваффақ бўлиш неъматини ҳис қилиш ва шу билан хурсанд бўлиш.

Рўзани бузувчи нарсалар:

1. Жинсий яқинлик. Рамазонда кундузи жинсий яқинлик қилган кишининг рўзаси бузилади ва шу куннинг қазосини тутиши, қазо билан бирга оғир каффорат бериши ҳам лозим бўлади. Каффорат — битта қул озод қилишдир. Агар қул топа олмаса, икки ой узлуксиз рўза тутади. Агар бунга қодир бўлмаса, олтмишта мискинга таом бериши лозим бўлади. Агар хотин бу ишга мажбурланмай, кўнгилли равишда қилган бўлса, юқоридаги ҳукм унга ҳам тегишли бўлади.

2. Қасддан еб-ичиш. Рўзадорга томир орқали озиқлантирувчи суюқлик ёки қон қуйилиши ҳам шу жумладан ҳисобланади. Аммо ким унутиб еб-ичиб қўйса, бу унинг рўзасига таъсир қилмайди.

3. Ҳижома қилдириш ёки томирдан қон олдириш. Аммо рўзадордан унинг ихтиёрисиз қон чиқиши, масалан, бурни қонаши, жароҳатланиши, тиши тушиши каби сабаблар билан қон чиқиши рўзани бузмайди.

4. Қасддан қусиш. Лекин ташқи таъсирсиз, ихтиёрсиз равишда қусса, рўзага таъсири қилмайди.

5. Ҳайз ва нифос қонининг келиши. Улар рўзани бузади ва қазосини тутиш шарт бўлади.

Рўзага тааллуқли муҳим масалалар:

1. Фарз рўзада кечаси ният қилиб ётиш шарт.

2. Рўза пайти кун давомида мисвок ишлатиш мустаҳабдир.

3. Рўзадор киши устидан сув қуйиб салқинлаш каби иссиқни камайтирадиган ишларни қилиши жоиз.

4. Аёл киши ютмаслик ва шу заҳоти оғзидан чиқариб ташлаш шарти билан таомнинг таъмини кўриши жоиз. Лекин бу фақат зарурат бўлганда қилинади.

5. Рўза тутиш ёш болага вожиб эмас, лекин ота-онаси уни тоатга одатлантириш мақсадида рўза тутишга тарғиб қилиши мустаҳабдир.

6. Рўзадор аёл кўзига сурма қўйиши, кўзига ёки қулоғига дори томизиши рўзасини очмайди. Бурнига томизган дори ошқозонига етиб борса, рўзаси очилади. Бу нарсаларни оғиз очгандан кейинга кечиктириши афзалдир.

7. Рўзадор аёл хушбўй нарса суртиши жоиз, фақат тутатқи тутунини қасддан ҳидлаши жоиз эмас.

8. Ёғ ва намлантирувчи воситаларнинг барчаси рўзадорга таъсир қилмайди ва рўзасини очмайди. Аёл киши юзи ва баданини ёғлаши ва намлантирувчи кремларни қўллаши жоиз.

9. Рўзадорнинг ичига унинг ихтиёрисиз бироз сув кирса, рўзаси бузилмайди.

10. Таҳоратда оғиз ва бурунни сув билан чайиш рўзани бузмайди, лекин муболаға қилмаслик (сувни ортиқча юқорига тортмаслик) лозим.

11. Рўзадор аёл тишларини тиш пастаси билан ювмагани яхши, чунки унинг кучли таъсири бор.

12. Астма касаллиги борлар нафас йўлларини кенгайтирувчи пуркагичларни (спрейларни) қўлланса бўлади, бу рўзани бузмайди.

13. Рўзадор аёл тиббий таҳлил учун қон берса, рўзаси очилмайди, чунки бунда озгина қон олинади.

14. Рўзадор аёлнинг унутган ҳолда еётганини ёки ичаётганини кўрган аёл унга рўза эканини эслатиши лозим. Чунки бу амри маъруф ҳисобланади.

15. Аёл киши рўза тутиш учун ҳайзни тўхтатадиган дориларни ичиши яхши эмас, чунки ҳайз аёлларга битилган тақдирдир. Агар бирон аёл шундай дориларни ичиб, ҳайзи тўхтаб турганда рўза тутса, рўзаси дурустдир.

16. Агар бир аёл қуёш ботишидан олдин ҳайз қони келаётганини ҳис этса, бироқ қон қуёш ботгандан кейин чиқса, рўзаси дурустдир. Агар қуёш ботишидан бир лаҳза олдин бўлса ҳам қон чиқса, рўзаси бузилади ва унга ўша куннинг қазосини тутиши вожиб бўлади.

17. Агар бир аёл субҳи содиқ киришидан бир лаҳза бўлса ҳам олдин ҳайздан покланса, гарчи тонг отгандан кейин ғусл қилса ҳам, рўзаси дуруст бўлади. Агар тонг отгандан бир лаҳза бўлса ҳам кейин покланса, рўзаси дуруст бўлмайди.

18. Бир аёл рамазонда бирон узр сабабли рўза тутмаса, келаси рамазон кирмасдан олдин қазосини тутиб бериши керак. Агар келаси рамазон ўтгунича узрсиз қазосини тутмаса, қазосини тутиш билан бирга ҳар куни учун бир мискинга ярим соъ таом бериши вожиб бўлади.

Рўза тутиш тақиқланган кунлар:

1. Икки ҳайит ва ташриқ кунлари рўза тутиш;

2. Ёлғиз жума куни рўза тутиш.

3. Шаъбон ойининг охирги шак кунида рўза тутиш;

4. Ифтор қилмай ёки саҳарлик қилмай кунни кунга улаб рўза тутиш;

5. Хотин эрининг рухсатисиз нафл рўза тутиши.

Рўза тутиш мустаҳаб бўлган кунлар:

1. Шаввол ойидан олти кун рўза тутиш;

2. Ҳажда бўлмаганлар зулҳижжа ойининг биринчи ўн кунлигида тўққиз кун рўза тутиши. Булардан Арафа куни рўзаси таъкидлироқдир;

3. Муҳаррам ойида рўза тутиш. Ошуро куни ва ундан бир кун олдин ёки бир кун кейинни қўшиб тутиш таъкидлангандир;

4. Душанба ва пайшанба кунлари, ҳар ойдан уч кун, ойдин кечаларнинг кундузлари (13, 14, 15 кунлари) рўза тутиш;

5. Муҳаррам ва шаъбон ойларининг кўп қисмида рўза тутиш суннат.

Нафл рўза тутаётган аёл бирон узр бўлмаса ҳам рўзасини очиши жоиз.