Қабрларга илтижо қилинганида айрим ҳожатлар раво бўлган, деган иддаога раддия

307. Қабрларга илтижо қилинганида айрим ҳожатлар раво бўлган, деган иддаога раддия

Имом Ибн Таймия айтади: «Пайғамбарлар ва солиҳ кишилар қабри олдида қилинган дуо ижобат бўлади, деган гап на Аллоҳнинг Китоби ва на Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларидан бирор асосга эга бўлган гапдир. Бу гапни на саҳобалар ва на уларга яхшилик йўлида эргашган тобеинлар ва на мусулмонларнинг машҳур имомларидан бирортаси айтган… Саҳобалар, тобеинлар, имомлар ва салаф уламолардан бирортаси “пайғамбарлар ва солиҳлар қабри олдида қилинган дуо мустажобдир” деган гапни на мутлақ кўринишда ва на муайян шахсга нисбатан айтган. Улар орасида: “Кишининг пайғамбар ва солиҳлар қабри олдида қилган дуоси бошқа жойда қилган дуосидан афзал”, дейдигани бўлмаган»[1].

«(Маййитга қилинган) дуо ижобат бўлишига келсак, бунинг сабаби дуо қилувчининг чорасизлиги ва самимийлиги бўлиши мумкин. Ёки бу шунчаки Аллоҳнинг ўша бандага кўрсатган марҳамати бўлиши ёки банда дуо қилиб сўрагани учун эмас, Аллоҳ тақдирда битиб қўйгани учун амалга ошган бўлиши мумкин.

Ёки дуо қилувчига фитна ва синов тарзида юқорида айтилганлардан бошқа сабаблар бўлиши ҳам мумкин. Зеро, барчамизга маълумки, гоҳида кофирлар ўзларининг бутлари ёнида ва уларни ўртага қўйиб қилган дуолари ижобат бўлиб, уларга самодан ёмғир ёғиши, мадад ва нусрат келиши, ризқу рўз ато этилиши каби ҳолатлар бўлган. Аллоҳ таоло айтганидек: “Биз ҳар икки гуруҳга – мўминларга ҳам, кофирларга ҳам Ўз ризқу рўзимиздан ато этаверамиз. Раббингизнинг фазлу марҳамати эса (хоҳ мўмин, хоҳ кофир бўлсин,) ҳеч кимдан қайтарилмас” (Исро, 20);

“Баъзи инсонлар баъзи жинлардан паноҳ сўрар, (инсонлар улардан паноҳ сўрагани боис жинлар ҳаддан ошиб,) уларни янада қўрқувга солар эди” (Жин, 6).

Тақдирга битиб қўйилган ишнинг сабаблари кўп бўлиб, уларни бирма-бир санаш узоқ вақт талаб этади ва ҳозир батафсил келтиришнинг мавриди ҳам эмас. Одамлардан талаб этиладиган нарса Аллоҳ пайғамбарлари орқали юборган ҳидоятга эргашиш ва бу ҳидоят дунёю охират яхшилигини ўзида мужассам этганини билишдир»[2].

Имом Ибн Таймия айтади: «Айримлар: “Баъзи вақтлар (қабрга бориб дуо қилганларнинг) ҳожатлари раво бўлади-ку, бу нарса қабрга бориб дуо қилишни оқламайдими?” дейди. Бунга жавобан: «Йўқ, бу нарса қабрларни кўзлаб боришга асос бўла олмайди», деймиз. Чунки:

Биринчидан: Мушриклар ва аҳли китоблар ўзларининг бут-санамлари олдида қилган дуолари сабабли кўп ҳожатлари раво бўлади. Шундай экан, мусулмонлар ҳаром эканига ижмо қилган бу каби ишларни шу важ билан қайси мусулмон оқлаб бера олади?!

Иккинчидан: Бу бобда ёлғон-яшиқ гаплар кўп айтилади[3]. Қуръон бирдан ортиқ ўринда ёлғон билан ширк, ихлос билан сидқ (самимийлик) бир-бирига боғлиқ эканини айтади. Мўминлар сидқ ва ихлос аҳли, кофирлар ширк ва ёлғон аҳлидир. Мазкур мақбараларда қилинаётган ширк амаллар бир неча тарафлама ёлғонга қоришиб кетгандир. Жумладан:

• Бу қабрга фалон улуғ зот ёки унинг боши кўмилган, деган даъволар. Бундай гапларнинг аксари ёлғондан иборат;

• Қабр эгаларининг дунёдаги ҳолати ҳақида айтиладиган кўп гаплар ёлғон бўлади;

• Қабр олдида сўралган неча-неча истаклар амалга ошгани ҳақида чўпчаклар айтилади. Ноодатий ҳодисалар содир бўлгани, ҳожатлар бароридан келгани ҳақида қабрпарастлар тарафидан содда одамларга айтиладиган ҳақиқатдан йироқ гаплар ва ҳийла-найрангларни санаб адоғига етиш мушкул. Дарҳақиқат, бундай ишлардан кўпини кўрдик.

• Маййитга насаб жиҳатидан алоқадорлигини билдириш учун айтиладиган ёлғонлар. Кўп одамлар ўзини қабрда ётган маййит авлодидан эканини даъво қилади ёки бошқа тарафлама унга нисбатланишни хуш кўради. Ҳатто бир киши ёлғондан ўзини Иброҳим ибн Адҳам авлодидан эканини даъво қилиб, ўша қабр хизматкорлигига эришмоқчи бўлганини кўрганман. Пайғамбар хонадонига ёлғондан нисбат берилиш ҳолатларини санаб тугатиб бўлмайди.

• Рофизий-шиалар Ислом умматининг мутлақ энг ёлғончи тоифасидир. Улар ўзини Исломга нисбат берадиган тоифалар орасида ғулув ва ширкка энг кўп ботган одамлардир. Биринчи бўлиб Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам қариндошларида илоҳликни даъво қилган ҳам, у зотдан бошқа одамни пайғамбар деган ҳам ўшалардир. Улар Али разияллоҳу анҳуни пайғамбар деб даъво қилишди, Мухтор ибн Абу Абдуллоҳга ўхшаган айримлари ўзини пайғамбар деб эълон қилди. Рофизийлардан кейин одамларни адаштиришда шайхпараст жоҳил сўфийлар туради. Улар рофизийлардан кейин қабрларни энг кўп улуғлайдиган, қабрлар борасида ҳаддан ошадиган ва ёлғон гапирадиган кимсалардир. Иккала тоифанинг ҳам насронийлар билан ўхшаш жиҳатлари бор. Насронийлар ёлғони, ширки ва муболағаси каттаю кичикка бирдай маълум. Бу тоифалар тарафидан содир бўладиган ширк ва ёлғонлар ададига Аллоҳдан ўзгаси етолмайди.

Учинчидан: Мусулмон кишининг қабр олдида дуо қилиб сўраган тилаги амалга ошса, у одам дуоси ижобат бўлишига қабр таъсир кўрсатганини қаердан билади?! Бу ҳолат истагига эришгани сабабли қабр олдида ёки бошқа жойда қилинадиган назр амалига ўхшайди. «Икки саҳиҳ тўплам»да Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам назр қилишдан қайтарганлари ривоят қилинган. У зот: “Назр бирон яхшилик келтирмайди, аксинча унинг воситасида бахил одамдан (мол-мулки) чиқариб олинади”, деганлар[4].

Бошқа лафзда бундай келган: “Назр Одам боласига тақдир қилинмаган нарсани олиб келмайди, назр уни битиб қўйилган тақдирига улоқтиради”[5].

Демак, мазкур саҳиҳ ҳадисдан маълум бўладики, модомики назр муайян ҳожатнинг тўлови бўлиши, одамлар унга умид боғлаши ва назрга боғланган кўп тилаклар амалга ошиши билан бирга аслида у бандага битиб қўйилган нарсани даф этишга сабаб бўла олмас, унга ёзилмаган яхшиликни келтира олмас ва ёмонликни қайтара олмас экан, қабр бу ишларга сабаб бўлиши яна-да ҳақиқатдан йироқдир.

Қолаверса, ўша эҳтиёж амалга ошишига банданинг қилган дуоси сабаб бўлмаслиги ҳам, сабаб бўлиши ҳам мумкин. Агар биринчиси бўлса, тушунарли. Иккинчиси бўлса, эҳтимол банда шундай тиришиб дуо қилганки, агар ўша дуосини бошқа жойда ёки хоч олдида қилганида ҳам ҳожати раво бўлар эди. Демак, асосий сабаб дуода тиришганидир, қабр хосиятли бўлгани эмас.

Тўртинчидан: Инсонни муродига етказган ҳар бир сабаб шариатда жоиз ҳисобланавермайди. Ҳатто у мубоҳ (рухсат) даражасига ҳам етмаслиги мумкин. Қачон унинг фойдаси зараридан устун бўлса, ўшандагина жоиз бўлади. Агар зарари фойдасидан оғир келса-ю, озроқ фойдаси ҳам бўлса, ундай иш асло жоизликка ярамайди, балки тақиқланади. Бу бобга мисоллардан бири сеҳр ҳаром қилинганидир. Ваҳоланки, унинг баъзи таъсирлари бор ва айрим ҳожатларни раво қилади ҳам. Бироқ сеҳрда талай ёмонликлар яширинган. Юлдузларга дуо ва ибодат қилиш, жинларни чақириш, коҳинлик, чўплар билан фол очиш каби шариатда ҳаром қилинган ишлар шулар жумласидан. Бу ишлар орқали гоҳида ғайбга оид ишлар маълум бўлиши ёки у қайсидир кўринишда таъсир этиши каби фойдалар эътиборга олинмайди. Бу гапда ҳожатлар ўталишига сабаб деб кўриладиган барча нарсага етарли танбеҳ бор»[6].

Шайхулислом раҳимаҳуллоҳ айтади: «Баъзи отбоқарлардан: “Агар Шом ва Миср диёрларида от ўт-ўланларга қўшиб тупроқ еб юборса, отни қаерга олиб борасизлар?” деб сўрадим. Улар айтишди: “Шомда яҳудий ва насронийлар қабристонига, шимол тарафда бўлсак исмоилий (шиа)ларга оид ерлар ҳисобланмиш «Алиқа», «Маниқа» ва бошқа жойдаги қабристонларга борилади. Мисрда эса насронийлар монастирларига олиб борилади…” Мен: “Отларни Лайс ибн Саъд, Шофеий, Ибн Қосим ва бошқа солиҳ мусулмонлар қабрларига ҳам олиб бориладими?” деб сўрадим. Улар: “Йўқ”, дейишди. Уларга дедим: “Қулоқ солинглар, отлар нега кофир ва мунофиқлар қабрларига олиб борилишини тушунтириб бераман. Чунки улар қабрларида азобланишади, чорва ҳайвонлари эса азоб овозларини эшитади. Бу ҳақда саҳиҳ ҳадисда айтилган[7]. От азоб овозини эшитганида қўрқувга тушади ва шу қўрқув сабабли қорни озиб, ичи ўтиб кетади. Чунки қўрқув ич кетишига сабаб бўлади”. Улар менинг бу гапларимдан ҳайратда қолишди.

Бу гапни одамлар даврасида кўп айтганман, бироқ мендан аввал буни кимдир айтганини билмас эдим. Кейин айрим уламолар ҳам шу гапни айтганини китоблардан топдим»[8].

[1] «Мажмуъ ал-фатово», 27/115-116-бетлар.
[2] «Иқтизо ас-сирот ал-мустақим», 2/167-168.
[3] «Яъни уйдирма ҳикоялар. Бундай ҳикояларни айтадиганлар ўзлари ёки шайхлари Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам ёки бошқа бировнинг қабри олдида дуо қилганида дуоси ижобат бўлганини иддао қилади. Бундай гаплар сўфийлар китобларида, айниқса, шайхларининг ёлғон кароматлари достон қилинган ўринларда кўп учрайди». («Ҳужрат ан-Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам: тарихуҳа ва аҳкомуҳа» номли китобимга Шайх Абдураҳмон ибн Солиҳ ал-Маҳмуднинг изоҳларидан, биринчи нашр, 1435 ҳ.й.)
[4] Бухорий (6608) ва Муслим (1639) ривояти.
[5] Бухорий (6694) ва Муслим (1640) ривояти.
[6] «Мажмуъ ал-фатово», 27/172-177.
[7] Ҳадис тахрижи 289-масалада ўтди.
[8] «Ал-истиғоса фир-радди алал-Бакрий», 2/501-503.