Ҳайздаги аёлга ва жаҳл чиққанда айтилган талоқ ҳақида

Савол:

Ҳайздаги аёлга талоқ айтилса, талоқ тушадими? Жаҳл чиққанда айтилган талоқчи?

Жавоб:

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Пайғамбаримизга салавот ва саломлар бўлсин!

Аёл кишининг ҳайз вақтида талоқ қилиниши ҳаром экани ва бундай талоқ бидъат талоқ эканида уламолар ўртасида хилоф йўқ. Бироқ бу вақтда айтилган талоқ инобатга олинадими ёки йўқлиги борасида уламоларнинг икки хил фикрлари бор:

Биринчи фикрга кўра, бу вақтда айтилган талоқ инобатга олинади. Бу жумҳур уламоларнинг, жумладан, тўрт мазҳаб имомларининг фикридир. Бу уламоларнинг далили имом Муслим ривоят қилган қуйидаги ҳадисдир: “Ибн Умар розияллоҳу анҳумо аёлини ҳайз вақтида талоқ қилади. Умар розияллоҳу анҳу бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўраганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Унга айтгин, хотинини қайтариб олсин. Хотини ҳайздан покланса, хоҳласа талоқ қилсин” – деб, жавоб берадилар. Бухорийга оид бошқа бир ривоятда Ибн Умар розияллоҳу анҳу: “Шу талоқ бир талоқ ҳисобланди” – деганлар.

Иккинчи фикрга кўра, бу вақтда талоқ айтган киши гуноҳкор бўлса-да, бироқ айтилган талоқ инобатга олинмайди. Бу фикр тобеинлардан Товус роҳимаҳуллоҳнинг ҳамда Ибн Ҳазм роҳимаҳуллоҳнинг фикридир. Ибн Таймия ва Ибн Қаййим роҳимаҳуллоҳлар ҳам, бу масалада Товус роҳимаҳуллоҳнинг фикрларини олишган. Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг юқоридаги ҳадиси “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу талоқни ҳисобламадилар”, деган қўшимча билан ривоят қилинган ва шу қўшимча бу фикр тарафдорларининг далили ҳисобланади. Бироқ бу қўшимча “шоз” бўлгани боис заиф саналади ва далилликка ярамайди.

Шунга биноан, хотинига ҳайз вақтида талоқ айтган киши гуноҳкор бўлади ва айтган талоғи инобатга олинади.

Жаҳл устида айтилган талоқ инобатга олинади. Зеро, одатда инсон ўйнаб-кулиб, хурсандчилик устида талоқ айтмайди. Эр-хотин келишмай қолганда эр жаҳли чиққани учун талоқ айтади. Бироқ инсон ғазаблангани боис кимга нима деяётганини билмайдиган даражада бўлса ва эс-ҳушини йўқотиб, нима деяётганини фарқига бормаса, бу ҳолатда айтилган талоқ худди уйқудаги одамнинг алаҳсираб айтган талоғига ўхшайди ва бундай ҳолатда айтилган талоқ инобатга олинмайди. Чунки бундай ҳолатда инсон нима деганини  ўзи билмайди. Масалани янада ойдинлаштирсак, қаттиқ ғазабланган инсон  бу ўринда ақлдан озган кишига қиёс қилинган. Бинобарин, шариатимизда ақлдан озган одамлар қилган ишларига масъул эмаслар. Ақлдан озган кишининг сўзи эътиборга олинмаганидек, ғазаб отига миниб, эс-ҳушини йўқотган кимсанинг сўзи ҳам инобатга олинмайди. Бироқ бу фатвони нотўғри талқин қилиб, “жаҳл чиққанда айтилган талоқ инобатга олинмайди” деган гапни ушлаб олиб, талоқ масаласига енгил-елпи ёндашиш асло ярамайди. Шариат аҳкомларини ҳаётга тўғри татбиқ этилишини таъминлайдиган шаръий маҳкамалар мавжуд бўлмаган бир замонда, ҳар бир мусулмон киши ўз оиласининг ҳалол-покиза ҳаёт кечиришига ёлғиз ўзи масъулдир, валлоҳу аълам.